Buldan Bezi, 27 Ocak 2010 tarihinde mahreç işareti türünde coğrafi işaret alarak tescillenmiş, Denizli’nin Buldan ilçesiyle özdeşleşmiş geleneksel bir dokuma ürünüdür. Çok ince pamuk ipliklerinden üretilen ve buruşuk yüzeyiyle dikkat çeken bu kumaş; ter emici yapısıyla yazlık giyimde ve ev tekstilinde geniş kullanım alanına sahiptir.
Buldan Bezi (Buldan Kaymakamlığı)
Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri
Buldan Bezi; çok ince ve yüksek bükümlü pamuk ipliklerinden dokunan, “bürümcük” veya “bükülü bez” olarak da bilinen geleneksel bir kumaştır. Hafifliği, yüksek ter emiciliği ve buruşuk dokusu sayesinde vücuda yapışmaz; bu özelliği onu iç çamaşırı, yazlık giysi ve ev tekstili için ideal kılar.
Bez, pamuk dışında yün, keten ve ipek iplikten de üretilebilse de, ekonomik nedenlerle pamuk en yaygın tercihtir. İplikler öncelikle yıkanır, doğal ya da kimyasal boyalarla renklendirilir, ardından kurutulup bobinlenerek dokuma sürecine hazırlanır.
Tarihi Arka Plan
Buldan dokumacılığının kökeni M.Ö. 6000’lere, Çatalhöyük’teki ilk bez parçalarına dek uzanır. Tarihsel süreçte Hitit, Frig, Lydia, Pers, Roma ve Bizans uygarlıkları dokumacılığı zenginleştirmiştir.
14.yüzyılda seyyah İbni Batuta'nın “kaliteli pamuktan altın işlemeli kumaş” vurgusu, Buldan Bezi'nin özgün niteliğini tarihe kaydeder. Osmanlı döneminde saray tekstilinin önemli bir kısmı Buldan’dan temin edilmiştir. Ertuğrul Gazi'nin içliği, Barbaros Hayrettin Paşa'nın şalı ve Genç Osman’ın gömleği Buldan'da dokunmuş; bu eserler bugün Topkapı Sarayı Müzesi'nde sergilenmektedir. 【1】
Buldan Bezi (AA)
Motif ve Renk Gelenekleri
Türk dokumalarında XVI. yüzyılda çini mavisi, güvez, pişmiş ayva ve safran sarısı gibi renkler; lale ve karanfil gibi bitkisel motifler yaygın olarak kullanılmıştır. Buldan Bezi’nde de geometrik, çubuklu ve bitkisel desenler ile kırmızı, sarı ve beyaz renkler hâkimdir. Kırmızı kumaşlar bayrak yapımında; diğer renkler iç çamaşırı ve sarık üretiminde kullanılmıştır.
Üretim Metodu ve Tezgâhlar
Dokumacılık 1779'a dek ilkel el tezgâhlarında sürdürülmüş; bu tarihten sonra çekme (kamçılı) tezgâhlara geçilmiştir. Kamçılı tezgâhlarda mekik, el yerine mekanik çekme ile atılır. 1951 itibarıyla motorlu tezgâhlar kullanıma girmiştir.
Günümüzde hem motorlu hem de geleneksel el tezgâhlarında üretim devam etmektedir. Kullanılan iplikler genellikle %100 pamuk, 20/1 numara ve 25-28 arasında bükümlüdür. Bu yüksek büküm, beze karakteristik kıvraklığını kazandırır.
Buldan Bezi Dokuma Tezgâhı (AA)
Doğal Boyalar ve Yerel Malzemeler
Boyamada mazı, meşe palamudu, ceviz yaprağı ve nar kabuğu gibi doğal malzemeler kullanılsa da kimyasal boyalar da yaygındır. Meşe palamudundan elde edilen altın sarısı gibi bazı renkler hâlen geleneksel yöntemlerle üretilmektedir.
Dokuma Süreci
İplikler çağ adı verilen bobinlere sarılır, çözgü hazırlığı yapılır, ağızlık açma ve atkı atma mekanizmalarıyla dokuma gerçekleşir. Tezgâhtan çıkan kumaş, yıkama ve sıcak sabunlu su işlemleriyle buruşuk dokusunu kazanır. Ardından boyanır, yumuşatılır, santrifüj ve kurutma işlemlerinden geçerek kalite kontrol sonrası kullanıma sunulur.
Kullanım Alanları ve Ürün Çeşitleri
Giyim amaçlı: Gömlek, bluz, etek, pantolon, şort gibi kıyafetlerde 80 cm – 185 cm eninde, düz renk, çizgili ve baskılı çeşitleriyle kullanılmaktadır.
Ev tekstilinde: Pikelik, perdelik, masa örtüsü, nevresim gibi ürünlerde 80 cm – 250 cm arasında enlerle, desenli ya da ekoseli biçimde üretilir.
Peştemal ve çarşaflar ipekli ve pamuklu olarak dokunur. Tarihsel olarak “Hoşgör” adıyla bilinen ipekli kumaşlar da halen bez türü olarak kullanılmaktadır.
Buldan Bezi (Buldan Kaymakamlığı)
Denetim Süreci
Buldan Bezi'nin coğrafi işareti, 27/01/2010 tarihinde tescillenmiş olup markalama yöntemiyle korunmaktadır. Pamukkale Üniversitesi ve Ege Üniversitesi gibi kurumların uzmanları, yılda en az iki kez ürünün iplik seçimi, motif oluşturma ve üretim aşamalarını denetlemektedir.
