Çameli Elmalı Bezi, Denizli ili Çameli ilçesine bağlı Elmalı Köyü’nde üretilen geleneksel bir dokuma ürünüdür. 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında mahreç işareti ile tescillenmiş olan bu bez, çok ince ipliklerden dokunur ve yüksek ter emici özelliğe sahiptir. Ürün, 20. yüzyıl başlarına uzanan köklü bir geçmişe sahiptir ve yöre ile güçlü bir ün bağına sahiptir. Dokuma, tezgâhtan çıktıktan sonra sıcak sabunlu su ile yıkanır; bu işlem sayesinde bez hem enine çekme yapar hem de karakteristik buruşuk dokusunu kazanır.

Bezin başlangıç ve bitim kısımları canlı renklidir; sarı, kırmızı, yeşil, mavi, mor ve bunların ara tonları ile pişmiş ayva ve safran sarısı gibi doğadan elde edilen renkler kullanılır. Geometrik desenler ve yöresel kilim motifleriyle bezenmiş ürünün saçakları da ayrı bir el işçiliği örneğidir.

Üretim Süreci ve Teknik Detaylar

Çameli Elmalı Bezi, “düven” adı verilen taşınabilir ve kamçılı bez tezgâhlarında dokunur. Kamçılı sistem, mekiğin el ile değil, pedallı mekanizma sayesinde atılmasını sağlar. Üründe genellikle 6’lı tarak sistemi kullanılır ve iplik geçişleri belirli kurallar doğrultusunda gerçekleştirilir. Dokumanın eni sabit kalması için “çımbar” isimli bir demir düzenleyici kullanılır.

Kumaşın atkısı ve çözgüsü için %100 pamuk içeren, 20/1 numara çok ince iplikler tercih edilir. Çözgü iplikleri yüksek bükümlü ve “kıvrak iplik” olarak adlandırılır. Bez genellikle başörtüsü, göynek ve masa-sehpa örtüsü gibi kullanım alanlarına sahiptir.

İplik Hazırlığı ve Dokuma Öncesi İşlemler

İplikler önce haşıllanır: kaynar suda mısır ya da buğday unu çözülerek hazırlanan karışımda iplikler 24 saat bekletilir. Bu işlemden sonra iplikler kurumadan çıkrığa sarılır ve “çağ” adı verilen tahta bobinlere geçirilerek çözgüye hazır hâle getirilir.

Çözgü hazırlığında iplik uçları “çözek” askılığına asılır, dengeç ile düzenlenir ve taraklara geçirilir. Her çözgü ipliği “gücü” denen gözlerden geçirilir ve el yardımıyla tezgâhta ağızlık açma, atkı atma, tefeleme adımlarıyla dokuma gerçekleşir.

Dokuma sırasında bezin eninin bozulmaması için “çumbar” adlı demir kemer kullanılır ve bez, tezgâhın önündeki “saymin” ağacına sarılır. Bez 60 cm eninde dokunur; bezin tamamlanmasının ardından 15-20 cm boşluk bırakılarak yeni dokumaya geçilir. Bez kesilir, saçaklama yapılır ve dokuma süreci sona erdirilir.

Renk Verme ve Desen Uygulama Teknikleri

Dokuma 35 cm’ye ulaştığında renkli desen dokuması başlatılır. Çarıklar yardımıyla ağızlık açılırken, elle seçilen ipliklere renkli iplik geçirilir. Bu işlemler geometrik ya da yöresel motiflerin şekline göre tekrarlanır. Zemin genellikle ham iplik rengi olup desenler canlı renklerle tasarlanır. Renkler doğadan elde edilir; örneğin ceviz kabuğu kahverengi, soğan kabuğu turuncu ve boy ağacı kabuğu sarı renk verir.

Coğrafi Bağ ve Üretim Sınırı

Çameli Elmalı Bezi, yalnızca Elmalı Köyü’nde üretilebilir. Zanaat ustalığı gerektiren bu bezin üretim süreci, coğrafi sınır içindeki kültürel bilgi ve teknik becerilerle mümkün olur. Ün bağı nedeniyle bezin tüm üretim aşamaları bu yörede gerçekleşmelidir.

Denetim Mekanizması

Yıllık ve şikâyet durumundaki denetimler Çameli Belediyesi koordinasyonunda yapılır. Denetim sürecinde ürünün dokuma özellikleri, desenleri, renkleri ve tescile ait logo ile mahreç işareti amblemi incelenir. Yetkilendirilmiş kurumlar veya uzman kişiler denetim sürecine dâhil olabilir.