Çarşamba keşkeği, Samsun’un Çarşamba ilçesine özgü, döğmelik buğday ve tavuk etiyle hazırlanan geleneksel bir yemektir. Yörede köklü bir geçmişe sahip olan bu yemek, özellikle düğünler, mevlitler, asker uğurlamaları gibi toplumsal etkinliklerde hazırlanmakta; imece usulüyle yapılan üretim süreci sayesinde yalnızca bir yemek değil, sosyal dayanışmanın da bir simgesi hâline gelmektedir. Çarşamba keşkeği, 14 Kasım 2023 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından mahreç işareti ile tescillenmiştir. Tescil başvurusu 1 Kasım 2022’de Çarşamba Belediyesi tarafından yapılmıştır.
Çarşamba Keşkeği (Türk Patent Ve Marka Kurumu)
Tarihi ve Kültürel Arka Plan
Çarşamba keşkeği, bölge halkının yüzyıllardır süregelen birikimiyle şekillenmiş ve sözlü gelenekle nesilden nesile aktarılmıştır. Özellikle köy düğünlerinde damat adayının da katılım gösterdiği keşkek yapımı, yörede erkekliğe adım atmanın, dayanışmanın ve paylaşmanın sembolü olarak görülmektedir.
Malzeme Kompozisyonu
Çarşamba keşkeğinin tescil belgesinde belirtildiği üzere, ürünün yapımında kullanılan malzemeler şunlardır:
- 500 gram döğmelik buğday
- 1 bütün tavuk
- 400 ml su
- 500 ml tavuk suyu
- 250 gram tereyağı
- 24 gram tuz
Bu malzemeler, belirli bir kıvam ve tat profili elde etmek için tescil edilmiş ölçülerle kullanılmakta; geleneksel yöntemlerle hazırlanarak bölgeye özgü özellikler korunmaktadır.
Üretim Süreci
Keşkek üretimi birden fazla aşamadan oluşur ve her aşama özenli bir şekilde gerçekleştirilir:
- Hazırlık: Döğmelik buğday bir gece önceden haşlanarak pişirmeye hazır hâle getirilir. Tavuk, ayrı bir kapta haşlandıktan sonra kemiklerinden ayrılarak didiklenir.
- Pişirme: Kazan içerisine haşlanmış buğday, didiklenmiş tavuk, su, tavuk suyu, tereyağı ve tuz birlikte konur. Karışım, kısık ateşte sürekli karıştırılarak lapa kıvamı alana dek pişirilir.
- Güdelleme: Karışım, özel bir uzun saplı tahta tokmak yardımıyla ezilir. Bu işleme yörede “güdelleme” denir. Güdelleme sayesinde hem malzemeler homojen bir yapıya kavuşur hem de keşkeğin karakteristik kıvamı elde edilir.
- Sunum: Hazır hâle gelen keşkek, servis tabaklarına alınır ve üzerine kızgın tereyağı dökülerek sunulur.
Duyusal ve Fiziksel Özellikler
Tescil belgesine göre, keşkek açık renkte, yoğun kıvamlı ve homojen yapılı olmalıdır. Döğmelik buğday tamamen ezilmiş ve tavuk eti liflerine ayrılmış olmalı, karışımda topaklanma ya da çiğ kalmış unsur bulunmamalıdır. Güdelleme işlemi, bu özelliklerin sağlanması için zorunlu bir aşamadır.
Tüketim Biçimi ve Sosyal İşlevi
Çarşamba keşkeği, bölge halkı tarafından toplu etkinliklerde tüketilen bir yemek olarak işlev görür. Geleneksel olarak büyük kazanlarda hazırlanır. Üretim süreci imece usulüne dayanır; komşular, akrabalar ve aile bireyleri yapım sürecine kolektif biçimde katılır. Bu yönüyle keşkek, yalnızca bir besin maddesi değil, sosyal etkileşimin ve dayanışmanın bir aracıdır. Damatların da bu sürece katılması, yemeği bölgesel ritüel niteliğine büründürmektedir.
Tescil ve Denetim Süreci
Çarşamba keşkeğinin coğrafi işaret tescili, 1495 numara ile mahreç işareti türünde yapılmıştır. Tescile konu ürün, yalnızca Samsun ili Çarşamba ilçesi sınırlarında üretildiğinde “Çarşamba Keşkeği” adıyla sunulabilir. Üretim ve pazarlama süreçlerinin belirlenen teknik şartnameye uygun olup olmadığı; Çarşamba Belediyesi, Çarşamba Ticaret ve Sanayi Odası, İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, Lokantacılar Esnaf Odası ve Kaymakamlık temsilcilerinden oluşan denetim kurulu tarafından yılda en az bir kez denetlenmektedir. Ayrıca şikâyete bağlı denetimler de yapılabilmektedir.
