Çember sakallı penguen (Pygoscelis antarcticus), Antarktika Yarımadası ve ona komşu adalar başta olmak üzere Güney Okyanusu’na yayılmış kolonilerde üreyen bir türdür. En belirgin özelliği, başının alt kısmını boydan boya saran ince siyah çizgidir. Dünya genelinde sayıları 8 milyonu aşan bu tür, Adélie ve Gentoo penguenleriyle birlikte “Pygoscelis üçlüsünün” bir üyesidir. Beslenmesinde esas olarak Antarktik krili (Euphausia superba) yer alır; bu nedenle popülasyon dinamikleri kril bolluğu ve dağılımıyla yakından ilişkilidir. 1980’lerden itibaren bazı bölgelerde iklim değişikliği, deniz buzundaki azalma ve kril stoklarının ticari avcılıkla baskı görmesi sonucunda yerel gerilemeler kaydedilmiştir. Bununla birlikte tür, küresel ölçekte hâlen geniş ve büyük koloniler oluşturduğundan, IUCN Kırmızı Listesi’nde “Asgari Endişe” (LC) kategorisinde değerlendirilmektedir.
Morfolojik Özellikler ve Sistematik Konumu
Fiziksel Tanım
Çember sakallı penguen, 68–76 cm boyunda ve 3.5–5 kg kütlede orta büyüklükte bir penguendir. Vücudun sırt kısmı koyu siyah, karın kısmı ve boğazı ise beyazdır; başın bir tarafından diğerine her bir kırmızımsı gözün hemen altından gaganın altında birleşen ince siyah tüy şeridi bireysel tanıma olanak tanır. Erkek ve dişi çember sakallı penguenler monomorfiktir (aynı şekle sahip); morfolojik olmayan ipuçları olmadan onları ayırmak zordur. Kanat kemikleri yoğunlaşarak yüzme sırasında itki sağlayan sığır yelesi biçimli yüzgeçlere dönüşmüştür; tüyler sık sıralanmış ve yağla kaplıdır, bu da hem su geçirmezlik hem de ısı yalıtımı sağlar.
Taksonomi ve Evrim
Taksonomik olarak Pygoscelis cinsi içinde, Adélie ve Gentoo penguenleriyle yakın akrabadır. Çene Kayışlı Penguenlerin yaşadığı en güneydeki kısımları, Güney Sandwich Adaları, Güney Orkney Adası, Güney Shetland Adaları ve Batı Antarktika Yarımadası'nda 64°G'ye kadar Adélie Penguenlerinin en kuzeydeki kısımlarıyla örtüşmektedir. Türlerin örtüştüğü yerlerde, koloniler genellikle tamamen tek türden oluşur veya daha büyük koloniler içinde türlere göre ayrılmış kümelenmelere sahiptir. Daha büyük, karışık koloniler arasında, iki penguen türünden fazlasının ürediği nadirdir.
Palaeeudyptes cinsinin taksonomik geçmişi karmaşıktır. Bu cinse atanan Antarktika materyali iki türe ayrılmıştır: P. klekowskii ve P. gunnari. Palaeeudyptes'in Yeni Zelanda kaydı daha karmaşıktır. Palaeeudyptes antarcticus'un holotip örneği , metatarsal II'nin büyük bir kısmı eksik olan bir tarsometatarsus'tur. Marples (1952), Brodkorb (1963), Simpson (1971) gibi isimler Yeni Zelanda fosilleri incelemesinde bu taksona birçok örnek atadı. Birleştirilmiş (DNA + morfoloji) analizden, 4308 adımdan oluşan ağaç elde edilmiştir. Fosil taksonların topolojisi (Spheniscus'un fosil türleri hariç) morfolojik analizle elde edilen topolojiyle aynıdır. Mevcut cinslerin hepsi, birleştirilmiş analizin katı fikir birliği ağacında monofiletiktir. Tüm analizler benzer bir filogenetik hipotezi destekledi ve Aptenodytes'i diğer tüm mevcut penguen türlerinin kardeş kladı olarak yerleşmiştir. Pygoscelis, Spheniscus + Eudyptula ve Megadyptes + Eudyptes cinslerini içeren diğer kladlardan farklıdır.
Atasal dağılımların yeniden yapılandırılması, Avustralya, Yeni Zelanda ve yakın adaların kıyı şeritlerini, mevcut penguenlerin atasının en olası yaşam alanı olarak tanımlanmıştır. Antarktika'da Aptenodytes cinsinin (Büyük pengüenler) yerleşmiştir ve atasal Pygoscelis türünün (Çene kayışlı, Adelie ve Gentoo) yeniden yapılandırılması, Aptenodytes'ten kısa bir süre sonra Antarktika Yarımadası'na kolonileşmiştir.
Çember Sakallı Penguen (Unsplash)
Ekoloji, Davranış ve Yaşam Döngüsü
Habitat ve Dağılım
Çember sakallı penguen, Antarktika Yarımadası'nın kuzey kıyılarından başlayarak Güney Orkney ve Güney Shetland Adaları'na kadar uzanan bölgelerde koloniler oluşturur. Koloni seçimi daha çok buzsuz, kuru ve yüksek eğimli alanlara bağlıdır. Denizel yaşamının büyük kısmını kolonilere yakın sularda geçirir; genellikle kıyı çevresinde, birkaç on kilometre mesafe içinde beslenir. Dalışlarının çoğu 10–40 m derinlikte ve 30–60 saniye uzunluğunda gerçekleşir, nadiren 70 m’ye kadar dalabilirler.
Beslenme Ekolojisi
Diyetinin % 90’dan fazlasını Antarktik kril (Euphausia superba) oluşturur; balıklar ve küçük kafadanbacaklılar ise ikincil ve dönemsel avlardır. Bireyler, kril sürülerini genellikle su kolonunun orta kısımlarında hedef alır ve yoğun sürülerin etrafında çember çizerek beslenme baskısı uygular. Yetişkinler, özellikle üreme döneminde, yüzlerce bireyi bulabilen gevşek gruplar hâlinde senkronize dalış gerçekleştirir; bu “kooperatif sürü avlanma stratejisi”, kril sürülerini sıkıştırıp daha ulaşılabilir kılarak enerji verimliliğini artırır.
Üreme Biyolojisi
Çember sakallı penguen tek eşli olup çiftler genellikle her yıl aynı yuva alanına geri döner. Üreme dönemi çoğunlukla Kasım–Mart arasında gerçekleşir; kolonilerde taş ve çakıl kullanılarak yapılan basit yuvalara iki yumurta bırakılır. Eşler kuluçka görevini sırayla üstlenir ve yaklaşık 37 gün sonunda yavrular çıkar. Çıkımdan sonraki ilk 3–4 hafta boyunca yavrular yuvada ebeveynlerden biri tarafından korunur, ardından kreş adı verilen toplu bakım evresine girerler. Yavrular 50–60 gün içinde yuvadan ayrılarak denize yönelir; ilk yıllarında açık okyanusta dolaştıktan sonra erişkin tüylerine kavuşarak üreme kolonilerine dönerler. Yıllık tüy dökümü döneminde birkaç hafta boyunca karada besin almadan kalırlar; bu süreçte önceden depolanan yağ rezervleri yaşamsal önem taşır.
Korunma Durumu
Çember sakallı penguen (Pygoscelis antarcticus), IUCN Tehlike Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi’nde en son 2020 yılında değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmede, türün oldukça geniş bir dağılım alanına sahip olduğu ve bu nedenle dağılım boyutu kriteri bakımından Hassas (Vulnerable) kategorisinin eşiklerine yaklaşmadığı belirtilmiştir. Ayrıca popülasyon eğiliminin artış gösterdiği, dolayısıyla popülasyon eğilimi kriteri açısından da Hassas düzeyine ulaşmadığı vurgulanmıştır. Popülasyon büyüklüğünün yüksek olması nedeniyle, popülasyon boyutu kriteri bakımından da herhangi bir tehdit kategorisine girmediği ifade edilmiştir. Bu nedenlerle tür, Asgari Endişe (Least Concern) kategorisinde sınıflandırılmıştır.
