Çingene Kızı Mozaiği, Gaziantep ili sınırları içerisinde yer alan antik Zeugma Antik Kenti'nde 1992 yılında yapılan kazılar sırasında ortaya çıkarılmış, M.S. 2. yüzyıla tarihlendirilen bir taban mozaiğidir. İlk keşfedildiği dönemde kimliği tam olarak belirlenemeyen figür, kabarık saçları, iri gözleri, iç içe geçmiş halka küpeleri ile halk arasında “Çingene Kızı” olarak adlandırılmıştır.^【1】 

Mozaiğin bulunduğu alanda yapılan arkeolojik çalışmalar sonrasında, figürün başının yanında yer alan asma yaprakları dikkate alınarak Dionysos’un takipçileri arasında yer alan bir Mainad’ı betimlediği değerlendirilmiştir. Bunun yanında, bazı kaynaklarda figürün Gaia olabileceğine dair yorumlara da yer verilmiştir.^【2】 

^{Çingene Kızı Mozaiği (T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kalkınma Galerisi)}

Özellikler

Figürde, başını sağa çevirmiş, kabarık saçları alnının ortasından ikiye ayrılmış ve başının arkasında bir eşarpla bağlanmış bir kadın betimlenmiştir. Dar alınlı, dolgun yüzlü, elmacık kemikleri hafif belirgin bu figürün iri gözlerinde mahzun ve derin bir ifade yer almaktadır. Kulaklarında iç içe geçmiş halka küpeler bulunmaktadır. Mozaiğin dikkat çeken bir diğer yönü, Helenistik resim sanatında kullanılan ve "üç çeyrek bakış" olarak adlandırılan teknikle yapılmış olmasıdır. Bu teknik, figürün hem sevinç hem de hüzün ifadesini aynı anda yansıtmasını sağlamaktadır. Kullanılan tessera yoğunluğu ve detay işçiliği, eserin sanatsal değerini artırmaktadır.

Kayıp Parçalar ve İade Süreci 

Çingene Kızı Mozaiği’ne ait bazı parçalar, 1960’lı yıllarda Zeugma Antik Kenti’nde yapılan kaçak kazılar sırasında bulunduğu yerden çıkarılmış ve yurt dışına kaçırılmıştır. Bu parçalar, daha sonra ABD’nin Ohio eyaletinde yer alan Bowling Green State Üniversitesi tarafından satın alınarak sergilenmiştir. Üniversite, bu mozaik parçalarını 35.000 Amerikan doları karşılığında edinmiştir.^【3】  2012 yılında Stephanie Hooper tarafından yapılan bir araştırma sonucunda, söz konusu mozaiklerin kökeninin Zeugma olduğu belirlenmiştir. Aynı yıl, Zeugma kazı başkanı Prof. Dr. Kutalmış Görkay tarafından hazırlanan raporla parçaların Çingene Kızı Mozaiği’ne ait olduğu kesinlik kazanmıştır.

Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın resmi girişimleri sonucunda, beş buçuk yıl süren müzakerelerin ardından mozaiklerin iadesi konusunda Bowling Green State Üniversitesi ile bir protokol imzalanmıştır. Kayıp on iki parça, 26 Kasım 2018 tarihinde Chicago’dan Gaziantep’e getirilmiş, 8 Aralık 2018 tarihinde düzenlenen basın tanıtımı ile Zeugma Mozaik Müzesi’nde ziyarete açılmıştır. Bu parçalar, geçici olarak sergilenmelerinin ardından, mozaikteki özgün yerlerine yerleştirilmiştir.

Kültürel Temsil

Çingene Kızı Mozaiği, keşfedildiği yılından itibaren hem Zeugma Antik Kenti’nin hem de Gaziantep’in simgesel bir unsuru hâline gelmiştir. Mozaiğin gizemli bakışları ve teknik özellikleri, ona sanatsal bir değer kazandırmış; bu yönüyle yerel ve ulusal düzeyde tanınırlığı artmıştır. Gaziantep’in tanıtım materyallerinde, şehirle ilgili basılı ve dijital içeriklerde, tanıtım afişlerinde ve turizm kampanyalarında Çingene Kızı motifi yaygın biçimde kullanılmaktadır.

Gaziantep’te düzenlenen organizasyonlarda, özellikle gelen heyetlere verilen hediyelik eşyalarda da bu mozaikten esinlenen ürünler tercih edilmektedir. Bunun yanı sıra, Türkiye’nin ulusal tanıtım filmlerinde de Çingene Kızı Mozaiği’ne yer verilmiştir. UNESCO’nun aday listesinde yer alan Zeugma Antik Kenti ve Çingene Kızı, Gaziantep’in görsel kültür temsili içinde başat bir konuma ulaşmıştır.