Çölleşme; kurak, yarı kurak ve kuru yarı nemli bölgelerde iklim değişiklikleri ve insan faaliyetleri sonucunda toprağın doğal verimliliğini kaybetmesi sürecidir. Bu süreç, bitki örtüsünün azalması, su kaynaklarının tükenmesi ve toprağın erozyona uğramasıyla karakterizedir. Çölleşme, yalnızca mevcut çöllerin genişlemesi değil, aynı zamanda verimli arazilerin çöl benzeri özellikler kazanması anlamına gelir.

Nedenleri

İnsan Faaliyetleri

• Ormansızlaşma: Ağaçların kesilmesi, toprağın rüzgar ve su erozyonuna açık hale gelmesine yol açar.
• Aşırı Otlatma: Hayvanların bitki örtüsünü aşırı tüketmesi, toprağın çıplak kalmasına ve verimliliğini kaybetmesine neden olur.
• Yanlış Tarım Uygulamaları: Monokültür tarım, aşırı sulama ve toprağın dinlendirilmemesi, toprağın tuzlanmasına ve organik madde kaybına yol açar.
• Kentleşme ve Sanayileşme: Tarım arazilerinin betonlaşması ve doğal kaynakların aşırı kullanımı.

Doğal Faktörler

• İklim Değişikliği: Sıcaklık artışları, yağış rejimlerinin değişmesi ve kuraklığın şiddetlenmesi.
• Aşırı Hava Olayları: Sel, fırtına ve kum fırtınaları gibi olaylar toprağın aşınmasını hızlandırır.

Etkilenen Bölgeler

• Türkiye: İç Anadolu (Konya-Karapınar, Tuz Gölü havzası), Güneydoğu Anadolu (Şanlıurfa, Mardin) ve Akdeniz bölgeleri çölleşmeye yüksek derecede hassastır. Türkiye topraklarının %22.5'i yüksek risk altındadır.
• Afrika: Sahel kuşağı ve Güney Afrika, şiddetli kuraklık ve toprak bozulmasıyla karşı karşıyadır.
• Asya: Çin, Hindistan ve Orta Doğu’da rüzgar ve su erozyonu yaygındır.
• Latin Amerika: Brezilya ve Arjantin’de ormansızlaşma ve tarım arazilerinin tahribatı görülür.

Sonuçlar

• Ekonomik: Tarımsal verimlilik düşer, yoksulluk ve göç artar. BM, 2050 yılına kadar 200 milyon insanın yerinden olabileceğini öngörmektedir.
• Ekolojik: Biyolojik çeşitlilik azalır, türler yok olur.
• Sosyal: Gıda güvensizliği, su kıtlığı ve sağlık sorunları (toz fırtınaları nedeniyle solunum hastalıkları) ortaya çıkar.

Mücadele Yöntemleri

Sürdürülebilir Arazi Yönetimi

• Toprak ve su kaynaklarının korunması için planlama yapılması.
• Türkiye Çölleşme Modeli: TÜBİTAK işbirliğiyle geliştirilen bu model, çölleşmeye hassas bölgeleri belirlemekte ve izleme sistemleri kurmaktadır.

Yeniden Ağaçlandırma

• Erozyonu önlemek için ağaç dikimi (örneğin, Büyük Yeşil Duvar Projesi).

Toplumsal Farkındalık

• 17 Haziran Dünya Çölleşme ve Kuraklıkla Mücadele Günü gibi etkinliklerle bilinçlendirme çalışmaları.

Politikalar ve Uluslararası İşbirliği

• BM Çölleşmeyle Mücadele Sözleşmesi (UNCCD) kapsamında ülkelerin ortak çalışmaları.

Önemli Veriler

• Dünya yüzeyinin üçte biri (4 milyar hektar) çölleşme tehdidi altındadır.
• Türkiye’de çölleşme, 22.5 milyon hektar alanı doğrudan etkilemektedir.
• Çölleşmeyle mücadelenin yıllık maliyeti 2.4 milyar dolar iken, çölleşmenin yıllık ekonomik kaybı 42 milyar dolardır.