Erozyon, toprak, kaya ve diğer yüzey malzemelerinin rüzgar, su, buz veya yerçekimi gibi etkenler tarafından aşındırılıp taşındığı doğal bir süreçtir. Dünya yüzeyinin şekillenmesinde temel bir rol oynayarak vadilerin, kanyonların ve kıyı şeritlerinin oluşumuna katkıda bulunur. Erozyonu etkileyen faktörler arasında toprağın bileşimi ve yapısı, bitki örtüsünün varlığı, yağış ve rüzgar gibi iklim koşulları ve ormansızlaşmanın yanında, tarım arazilerinin yanlış kullanımı gibi insan faaliyetleri de yer alır. Erozyon doğal ve genellikle yavaş gerçekleşen bir olgu olsa da, bu faktörler -özellikle insan eylemleriyle-  hızını artırarak arazi bozulması, su yollarının bozulması ve verimli toprakların kaybı gibi çevresel sorunlara yol açabilir.

Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP)  istatistiklerine göre, dünya yılda yaklaşık 24 milyar ton verimli toprak ve 15 milyar ağaç kaybetmekte ve son 40 yılda dünyadaki ekilebilir arazilerin yaklaşık %33'ü bozulmaktadır.(1)

Erozyonu Etkileyen Etmenler 

Erozyon, çeşitli doğal ve insan kaynaklı faktörlerden etkilenir. Bu faktörler farklı ortamlarda erozyonun hızını, yoğunluğunu ve kapsamını belirler.

Toprak Tipi

Toprağın yapısı ve bileşimi gibi özellikleri erozyonda önemli bir rol oynar.

Kumlu topraklar rüzgar erozyonuna daha yatkınken, killi topraklar daha ince parçacıkları nedeniyle su erozyonuna daha duyarlıdır.

Bunun yanında organik madde bakımından zengin topraklar, parçacıkları birbirine bağladıkları için erozyona karşı daha dirençlidir.

Düşük geçirgenliğe sahip topraklar ise, daha fazla yüzey akışına izin vererek su kaynaklı erozyonu artırır.

Bitki Örtüsü

Bitki örtüsü, toprağı stabilize ederek ve yağmur damlalarının etkisini azaltarak erozyona karşı doğal bir kalkan görevi görür.

Bitkilerin kök sistemleriyse, kökleri toprağa sabitleyerek rüzgar veya su tarafından taşınma olasılığını azaltır.

Bunun yanında yapraklar, toprağa çarpan yağmur damlalarının gücünü azaltarak sıçrama erozyonunu en aza indirir.

Son olarak çim ve çalılar yüzey akışını yavaşlatır ve tortuyu hapseder.

Topografya 

Arazinin şekli ve eğimi erozyonu büyük ölçüde etkiler.

Dik yamaçlar daha hızlı akış ve yerçekimi nedeniyle erozyonu arttırır.

Daha uzun eğimler, suyun ivme kazanmasını sağlayarak suyun aşındırıcı gücünü artırır.

Vadiler, sırtlar ve çöküntüler ise suyun ve rüzgarın akış şeklini etkileyerek aşındırıcı güçleri yoğunlaştırır.

İklim ve Hava Durumu

İklim koşulları erozyon süreçlerinin yoğunluğunu ve sıklığını belirler.

Yoğun yağış hızlı yüzey akışına ve daha fazla su erozyonuna neden olur.

Kuvvetli rüzgarlar ise gevşek toprağı kaldırıp taşıyarak rüzgar erozyonuna yol açabilir.

Tekrarlanan donma ve çözülmeler de kaya yapılarını zayıflatarak toprağı erozyona daha açık hale getirir.

İnsan Faaliyetleri

İnsan eylemleri genellikle doğal erozyon süreçlerini hızlandırır.

Ormansızlaştırma toprağı açıkta ve erozyona karşı savunmasız bırakırken, yanlış çift sürme gibi hatalı tarım uygulamaları da toprak yapısını bozar. Bunun yanında, çarpık kentleşme ve yoğun beton kullanımı, yağmur sularını yer altına geçirecek yüzeyleri azaltarak erozyonu arttırır. Madencilik faaliyetleri iyi planlanmazsa, araziyi bozarak erozyona daha yatkın hale getirebilir. Doğal afetler seller, kasırgalar ve volkanik patlamalar gibi olaylar ani ve şiddetli erozyona neden olabilirken, şiddetli rüzgarlar ve şiddetli yağmurlar kıyı ve iç kesimlerde erozyona neden olur. Depremler ise büyük ölçekli yerçekimi erozyonuna neden olan toprak kaymalarını tetikler.

Erozyon Türleri

Erozyon türleri tipik olarak erozyona neden olan birincil etkene göre sınıflandırılabilir.

Su Erozyonu

Su, erozyonun en güçlü etkenlerinden biridir ve sürekli etkisiyle peyzajları yeniden şekillendirir.

Yağmur Sıçraması Erozyonu: Yağmur damlalarının etkisi toprak parçacıklarını yerinden oynatarak yer değiştirmelerine neden olur.

Tabaka Erozyonu: Geniş bir alan üzerinde yüzey akışı ile düzgün bir toprak tabakasını kaldırır.

Oluk Erozyonu: Yağışla birlikte arazide büyük kanallar veya oluklar oluşur ve önemli ölçüde toprak kaybına yol açar.

Nehir Kıyısı Erozyonu: Nehir ve dere kenarları, suyun sürekli akışı ve türbülansı nedeniyle aşınır. 

^{Arizona’da su erozyonu sonucu olulan coğrafi şekil}

Rüzgar Erozyonu

Rüzgar erozyonu, çöller ve kurak bölgeler gibi gevşek, kuru toprak ve minimum bitki örtüsüne sahip alanlarda meydana gelir.

Tuzlanma: Küçük toprak parçacıkları rüzgar tarafından kaldırılır ve daha sonra zeminde sekerek yüzeye geri düşer.

Süspansiyon: İnce parçacıklar toplanır ve havada uzun mesafeler boyunca taşınır.

Sürüklenme: Daha büyük parçacıklar rüzgarın etkisiyle zemin boyunca yuvarlanır veya kayar.

^{Mısır’da Al Hitan Vadi’sinde rüzgar erozyonu sonrası oluşan coğrafi şekil}

Buz Erozyonu

Buzullar ve buz tabakaları, Dünya yüzeyi boyunca hareket ederek, kaya ve moloz taşıyarak erozyona katkıda bulunur.

Aşındırma: Buzun içine gömülü kayalar ve döküntüler alttaki yüzeye sürtünerek toprağı parlatır ve kazır.

Buz Erimesi: Buzullardan gelen eriyik su, çevredeki alanlarda su erozyonuna neden olabilir.

Yerçekimi Erozyonu

Kütle kaybı olarak da bilinen yerçekimi kaynaklı erozyon, toprak, kaya veya enkazın kendi ağırlığı altında yokuş aşağı hareket etmesiyle meydana gelir.

Heyelanlar: Büyük hacimli toprağın bir yamaçtan aşağı ani ve hızlı hareketidir.

Kaya düşmeleri: Ayrışma veya dengesizlik nedeniyle uçurumlardan veya dik yamaçlardan serbest düşen kayalardır.

Sürünme: Toprak ve kayaların zaman içinde yavaş ve kademeli olarak yokuş aşağı hareketidir.

Kıyı Erozyonu

Dalgalar ve gelgit hareketi kıyı şeridini ve kıyı manzaralarını aşındırır.

Dalga Hareketi: Dalgaların tekrarlanan vuruşları kaya oluşumlarını zayıflatır ve tortuyu yıkar.

Gelgit Erozyonu: Gelgitlerin yükselmesi ve alçalması kıyı boyunca tortuları hareket ettirerek sahilleri ve kayalıkları yeniden şekillendirir.

Deniz Seviyesinin Yükselmesi: Daha fazla toprağı su altında bırakarak ve dalga enerjisini artırarak erozyonu hızlandırır.

Kimyasal Erozyon

Kimyasal ayrışma olarak da bilinen bu durum, kimyasal reaksiyonlar kayalar ve topraktaki mineralleri parçaladığında meydana gelir.

Çözünme: Su, kireçtaşı gibi çözünebilir mineralleri çözerek mağaraların ve düdenlerin oluşmasına yol açar.

Oksidasyon: Demir içeren kayalar oksijenle reaksiyona girerek yapılarını zayıflatır.

Hidroliz: Mineraller su ile reaksiyona girerek erozyona daha yatkın daha yumuşak malzemeler oluşturur.

İnsan Kaynaklı Erozyon

Genellikle sürdürülebilir olmayan arazi kullanımı ve gelişimi yoluyla insan faaliyetleri tarafından hızlandırılan erozyon çeşididir.

Tarımsal Erozyon: Hayvancılıkta aşırı otlatma, yanlış çift sürme ve tek ürün yetiştirme toprağı erozyona maruz bırakır.

Kentsel Erozyon: İnşaat ve düzensiz kentleşme toprağı bozar ve yüzey akışını artırır.

Madencilik Erozyonu: Kazı ve madencilik işlemleri bitki örtüsünü ve toprağı ortadan kaldırarak araziyi erozyona maruz bırakır.