Köken

Eski Türkçe “tep-” (çırpınmak, ayak vurmak) fiilinden türeyen ve Türkiye Türkçesinde “depelenmek” biçiminden evrilmiş bir fiildir. Yapım sürecinde “-ele” tekrarlama eki ve “-n” dönüşlülük eki yer alır. Fiilin son hâli, kendi kendine çırpınmayı veya boşa uğraşmayı anlatır hâle gelmiştir.

Kullanım Alanları

• Günlük konuşma dilinde: Fiziksel olarak yerden kalkamayan ya da çırpınan kişileri tanımlamak için kullanılır.
• Mecazî anlamda: Zor bir durumdan çıkmak için boşuna çabalamak anlamında tercih edilir.
• Halk anlatılarında: Güçsüzlüğü ya da çaresizliği betimleyen sahnelerde yer bulur.
• Edebî anlatımda: İçsel sıkışmışlığı veya ruhsal bunalımı ifade etmek için sembolik olarak kullanılabilir.