Deniz iguanası (Amblyrhynchus cristatus), Galapagos Adaları'na özgü tek deniz sürüngeni türü olup, dünya üzerinde deniz ortamına adapte olmuş tek iguana türüdür. Kara iguanalarından evrimleşerek denize adapte olmuş bu tür, biyolojik çeşitlilik ve adaptasyon çalışmaları için büyük önem taşır. Ancak deniz iguanalarının hayatta kalması; Habitat tahribatı, iklim iklimi ve insan faaliyetleri nedeniyle giderek azalmaktadır. Bu durum, türün korunması ve yaşadığı ekosistemin sürdürülebilirliği için acil korunmasını ve saklanmasını zorunlu kılmaktadır.

^{Deniz Kenarında Bir Deniz İguanası (WWF)}

Morfoloji ve Fizyoloji

Deniz iguanalarının vücut yapısı kaslı ve güçlüdür; yetişkin bireylerin uzunluğu 1 ile 1,5 metre arasında değişirken ağırlıkları 1 ila 2,5 kilogramdır. Kuyrukları yassı ve güçlüdür, bu özellikleriyle denizaltında yüzme ve manevra kabiliyetlerini artırır. Derileri kalın, kabuğumsu ve pütürlü olup, bu yapı onları deniz suyunun soğuk etkilerinden korurken aynı zamanda kayalık yüzeylere tutunmalarını sağlar. Deniz iguanalarının burunlarında bulunan tuz bezleri, fazla deniz tuzunun vücut dışına atılmasına olanak tanır. Bu bezler, tuzun burun deliklerinden “hapşırma” yoluyla atılması ile karakterizedir. Üreme döneminde erkek bireylerin baş ve boyun bölgesinde belirgin kırmızı, yeşil ve siyah renk tonları ortaya çıkar; bu renk değişimi çiftleşme ve bölge savunmasında rol oynar.

Habitat ve Coğrafi Yayılım

Deniz iguanaları, sadece Galapagos Adaları’nın kıyı kayalıklarında ve mercan resiflerinin çevresinde bulunur. Habitatları volkanik kayaçlarla çevrili, genellikle deniz yosunu ve alglerin bol olduğu sığ deniz bölgeleridir. Deniz iguanalarının coğrafi dağılımı çok sınırlıdır; bu durum türün ekosistem değişikliklerine karşı hassas olmasına neden olur. Habitat tercihleri, deniz ekosistemiyle sıkı bir şekilde ilişkilidir ve tür, su altında beslenme yeteneği sayesinde deniz ortamına başarılı bir şekilde adapte olmuştur.

^{Rare Look at How Marine Iguanas Feed Underwater | 4K UHD | (BBC Earth)}

Beslenme Alışkanlıkları

Deniz iguanalarının beslenme biçimi tamamen deniz yosunu ve alglere dayanır. Bu sürüngenler, su altında yaklaşık 10 metre derinliğe kadar dalış yapabilirler ve kayalara tutunarak yosunları yiyebilirler. Sindirim sistemleri, yüksek lif içeriğine sahip yosunları etkili şekilde işleyebilmeleri için uzun ve gelişmiş bağırsaklara sahiptir. Deniz iguanalarının tuz bezleri, fazla tuzu vücutlarından atarak osmoregülasyon görevini yerine getirir. İklimsel dalgalanmalar, özellikle El Niño olayları sırasında deniz sıcaklıklarındaki artışlar, deniz yosunu miktarını ve kalitesini azaltarak besin kaynaklarının azalmasına yol açmaktadır; bu da popülasyonun sağlığını doğrudan etkilemektedir.

Davranış ve Uyarlanma Mekanizmaları

Deniz iguanaları, soğuk deniz suyu ve ortam koşullarına karşı çeşitli davranışsal ve fizyolojik uyarlanmalara sahiptir. Güneşlenme davranışı, vücut sıcaklıklarını düzenlemek için kritik öneme sahiptir; bireyler genellikle günün büyük bir bölümünü kayalık alanlarda topluca güneşlenerek geçirir. Tehlike algılandığında ise hızla suya dalarak kaçma stratejisi uygularlar. Üreme döneminde erkekler arasında şiddetli bölge savunması gözlemlenir; vücut şişirme, baş sallama ve fiziksel çatışmalar yaygındır. Tuz atım bezlerinin fonksiyonel yapısı ve su altı dalış yeteneği, türün deniz yaşamına uyum sağlamasının temel göstergelerindendir.

^{Yetişkin ve Yavru Deniz İguanası (GCT)}

Üreme ve Yaşam Döngüsü

Deniz iguanalarının üreme dönemi genellikle kuru mevsime denk gelir. Erkekler, parlak renk değişimleri ve sergiledikleri agresif davranışlarla dişilerin dikkatini çekmeye çalışır. Dişiler, kumlu ve korunaklı alanlarda 30–60 cm derinlikte yuvalar kazarak 2–6 yumurta bırakır. Yumurtaların kuluçka süresi yaklaşık 3 ay olup, yavrular tamamen bağımsız olarak yumurtadan çıkar. Yavrular, predatörlerden korunmak amacıyla kayalık alanlarda saklanır. Ortalama yaşam süresi 12-20 yıl arasında değişir.

Koruma Durumu ve Tehditler

Deniz iguanaları, IUCN tarafından “Tehdit Altında” (Vulnerable) kategorisinde değerlendirilmekte olup, habitatlarının sınırlı olması, iklim değişikliğine duyarlılıkları ve insan etkileri nedeniyle risk altındadır. İstilacı türler (evcil köpek, kedi, domuz gibi) genç bireylerin hayatta kalma şansını azaltmaktadır. İklim değişikliği kaynaklı deniz suyu sıcaklık artışları, özellikle El Niño olayları sırasında deniz yosunu üretimini azaltmakta, bu durum besin kıtlığına yol açmaktadır. Ayrıca, turizm faaliyetleri ve habitat bozulması da ekosistemi tehdit eden diğer faktörler arasındadır. Galapagos Ulusal Parkı ve Deniz Koruma Alanı kapsamındaki koruma programları, deniz iguanalarının popülasyonlarının izlenmesi, habitat restorasyonu ve çevresel farkındalığın artırılması için aktif olarak yürütülmektedir.