Deprem izolatörü, bir yapının temel ile üst yapı arasına yerleştirilerek yapının deprem sırasında maruz kaldığı yatay ivmeyi azaltmayı hedefleyen pasif bir yapı kontrol elemanıdır. Yapıya gelen sismik kuvveti düşürerek hem taşıyıcı sistemin hem de yapısal olmayan bileşenlerin zarar görmesini engellemeyi amaçlar.

Sismik İzolasyonun Temel İlkeleri

Sismik izolasyonun çalışma mantığı, binanın doğal periyodunu artırmak ve sismik enerjiyi sönümleyerek yapı performansını artırmaktır. Deprem dalgalarının üst yapıya ulaşmadan önce izolatörler tarafından sönümlenmesi sağlanır. Bu sayede:

• Yapının salınım süresi artırılır (periyot uzaması),
• Yapıya etkiyen ivme azalır,
• Yapı ve içindeki elemanlar daha az etkilenir.

MEGEP modülünde belirtildiği üzere, izolasyon uygulamaları özellikle kısa periyotlu (rijit) yapılarda son derece etkilidir. Genellikle 2–3 saniyeye uzatılmış bir periyot hedeflenir.

^{Sismik Deprem İzolatörü (Semra Orkan - Anadolu Ajansı)}

Sismik İzolasyon Bileşenleri

Deprem izolatörleri, yalnızca yatay değil, bazı tasarımlarda düşey yönde de esneklik sağlamak üzere farklı bileşenlerden oluşur:

• Elastomerik kauçuk tabakalar
• Çelik levhalar
• Kurşun çekirdek (isteğe bağlı)
• Bağlantı plakaları
• Enerji sönümleme bileşenleri (histeretik ya da viskoz)

Bu elemanlar, hem taşıyıcılık hem de enerji absorpsiyonu açısından optimize edilmiştir.

Deprem İzolatörü Türleri

Elastomerik Kauçuk İzolatörler

Kauçuk ve çelik levhaların birleştirilmesiyle elde edilen bu tür izolatörler, yatay yönde esneklik ve düşey yönde rijitlik sağlar. Genellikle düşük bakım gereksinimi, uzun ömür ve maliyet avantajı nedeniyle tercih edilir.

Kurşun Çekirdekli Elastomerik İzolatörler (LBRB)

Bu tür izolatörlerde elastomerik yapı içine yerleştirilen kurşun çekirdek, plastik şekil değiştirme yoluyla enerji sönümleme sağlar. Kaynaklara göre bu tip izolatörler, %30–40 seviyelerinde sönümleme kabiliyetine sahiptir.

Sürtünmeli Sarkac Tipi İzolatörler (Friction Pendulum Bearing)

Bir kavisli yüzey üzerinde hareket eden izolatörlerdir. Salınım hareketi sayesinde enerji sönümlenir. Özellikle yüksek enerjiye dayanıklı olması ve tekrar kullanım kabiliyeti ile öne çıkar.

Kaymalı İzolatörler (Sliding Bearings)

Düşük sürtünmeli yüzeyler üzerinde kayma yoluyla enerji sönümleme sağlar. Sismik hareketin yönüne göre farklılaştırılabilir; örneğin çift yönlü veya tek yönlü kaymalı tipler mevcuttur.

^{Sismik Deprem İzolatörleri (Mehmet Kara, Elif Küçük - Anadolu Ajansı)}

Deprem İzolasyonunun Yapılara Etkisi

Yapısal Performans

• Deprem yüklerini düşürerek taşıyıcı sistemde çatlak, göçme gibi riskleri azaltır.
• Donatıdan kaynaklı gerilme artışlarını engeller.

Yapısal Olmayan Elemanlar

• İç tesisat (mekanik, elektrik) ve mobilyalar daha az etkilenir.
• Hastane, veri merkezi gibi işlevsel yapıların çalışabilirliğini deprem sonrası sürdürmesi sağlanır.

Konfor ve Süreklilik

• Yapı içinde hissedilen sarsıntı azalır.
• Kritik yapıların (ör. hastaneler, yönetim binaları) hizmete devam etmesi mümkün olur.

Uygulama Alanları ve Örnekler

• Hastaneler: Türkiye’de şehir hastanelerinde yaygın olarak kullanılır (örneğin: İstanbul Başakşehir Çam ve Sakura Şehir Hastanesi).
• Köprüler: Uzun açıklıklı viyadük ve köprülerde özellikle sürtünmeli sarkaç tipi izolatörler tercih edilir.
• Tarihi Yapılar: Restorasyon projelerinde kültürel varlıkların sismik korunmasında da izolasyon sistemleri kullanılmaktadır.
• Okullar ve Kamu Binaları: Depreme dirençli hale getirilmesi planlanan okul ve kamu binalarında MEGEP kapsamında eğitim destekli uygulamalar yürütülmektedir.

^{Adana Şehir Hastanesi Deprem İzolatörleri (Abdullah Doğan - Anadolu Ajansı)}

Tasarım ve Montaj Esasları

• Zemin Özellikleri: Sismik izolasyonun uygulanabilirliği zemin rijitliğine bağlıdır. Çok yumuşak zeminlerde performansı düşebilir.
• Bitişik Binalar: İzolatör uygulanacak yapının diğer binalardan bağımsız hareket etmesi için yeterli boşluk sağlanmalıdır.
• Düşey Yük Taşıma: İzolatör, yapının kendi ağırlığı ve sabit yüklerini güvenle taşıyabilmelidir.
• Bakım: Elastomerik sistemlerde bakım gereksinimi azdır; sürtünmeli sistemlerde ise yüzey kontrolleri periyodiktir.

Eğitim ve Standartlar

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yayımlanan MEGEP modülünde, deprem izolatörleriyle ilgili kuramsal bilgiler, uygulama esasları ve teknik çizimler içeren kapsamlı bir eğitim içeriği sunulmuştur. Eğitimde aşağıdaki başlıklar öne çıkmaktadır:

• İzolatörlerin tanıtımı ve çizimleri
• İzolatör sistemlerinin montaj aşamaları
• Teknik analiz örnekleri
• Uygulama güvenliği ve kontrol listeleri

Deprem izolatör sistemleri, yapı mühendisliği açısından deprem zararlarını minimize etmek için yüksek verimlilik sunan, günümüzde özellikle hastaneler ve kamu yapılarında yaygınlaşan bir teknolojidir. Elastomerik, kurşun çekirdekli ve sürtünmeli sarkaç tipi gibi farklı türleriyle, çeşitli yapı tiplerine uyarlanabilir. Eğitim modülleri ve teknik sunumlarla desteklenen bu sistemler, Türkiye’de hem yeni inşa edilen yapılarda hem de mevcut yapıların güçlendirilmesinde artan bir ivmeyle uygulanmaktadır.