Dosya Gezgini (İngilizce: File Explorer), Microsoft Windows işletim sisteminin yerleşik dosya yönetimi arayüzüdür. Kullanıcıların dosya ve klasörleri görüntülemelerine, düzenlemelerine, taşımalarına ve aramalarına olanak tanır. Grafiksel kullanıcı arayüzü (GUI) üzerinden işleyen bu sistem bileşeni, ilk olarak Windows 95 sürümünde "Windows Gezgini" adıyla tanıtılmış ve zamanla "Dosya Gezgini" adını alarak Windows’un temel öğelerinden biri hâline gelmiştir. Windows 11 dahil olmak üzere güncel sürümlerde sürekli olarak geliştirilmiş, sekmeli yapılar, bağlamsal araç çubukları ve bulut entegrasyonu gibi yeni özelliklerle kullanıcı deneyimi zenginleştirilmiştir.
Arayüz ve Temel Yapı
Dosya Gezgini, üst kısımda yer alan şerit menü (ribbon interface), sol kısımda gezinme bölmesi (navigation pane) ve ortada içerik görünümü (content area) ile çalışır. Kullanıcılar, bilgisayardaki sürücüleri, bağlı harici cihazları, ağ konumlarını ve OneDrive gibi bulut hizmetlerini bu arayüz üzerinden erişebilir.
Arayüz (Yunus Emre Sağlam)
Temel Özellikler
- Dosya ve Klasör Yönetimi: Dosya Gezgini, dosya ve klasörlerin yeniden adlandırılması, taşınması, silinmesi ve kopyalanması gibi temel işlevleri destekler.
- Sürükle-bırak Desteği: Dosyalar arasında kolayca taşıma ve kopyalama yapılabilir.
- Kısayol Tuşları ile Hızlı İşlem: Ctrl+C, Ctrl+V, Ctrl+X gibi temel komutlarla hızlı işlem yapılabilir.
- Farklı Görünüm Seçenekleri: Simge boyutları, ayrıntılı liste, döşeme görünümü gibi farklı görünüm modları mevcuttur.
Sekmeler ve Çoklu Pencere Yönetimi
Windows 11 itibariyle Dosya Gezgini, sekmeli yapı desteklemeye başlamıştır. Bu sayede kullanıcılar birden fazla konumu aynı pencerede sekmelerle açabilir. Ayrıca ayrı pencere açmak hâlâ mümkündür. Bu yapı, klasörler arası taşımaları kolaylaştırır.
Hızlı Erişim ve Sabitleme
Kullanıcılar sık kullanılan dosya ve klasörleri “Hızlı Erişim” bölümüne sabitleyerek daha kolay erişim sağlayabilir. Bu bölüm, kullanıcı alışkanlıklarını analiz ederek sık erişilen yerlere hızlı geçiş sunar.
Hızlı Erişime Sabitleme Menüsü (Yunus Emre Sağlam)
Arama Fonksiyonu
Dosya Gezgini, klasör ve alt klasörler içinde dosya adları ve içeriklerinde arama yapılmasını destekler. Windows Search altyapısıyla entegredir ve filtreleme seçenekleri içerir (tarih, tür, boyut gibi).
Arama Menüsü (Yunus Emre Sağlam)
Bağlam Menüsü ve Gelişmiş Özellikler
Sağ tıklama ile açılan bağlam menüsü üzerinden dosya özelliklerine ulaşmak, sıkıştırma, paylaşma veya üçüncü parti uygulamalara yönlendirme gibi işlemler gerçekleştirilebilir. Ayrıca Gelişmiş Güvenlik Ayarları aracılığıyla dosya ve klasör izinleri detaylı biçimde yönetilebilir.
Bağlam Menüsü (Yunus Emre Sağlam)
Bulut ve Ağ Entegrasyonu
OneDrive entegrasyonu sayesinde bulut tabanlı dosyalar doğrudan Dosya Gezgini üzerinden erişilebilir. Aynı şekilde LAN bağlantısı üzerinden paylaşılan klasörlere, FTP adreslerine ve ağ sürücülerine doğrudan erişim imkânı tanır.
Özelleştirme ve Kişiselleştirme
- Görsel Temalar: Karanlık ve açık mod desteği.
- Simge Özelleştirme: Klasör ve dosya simgeleri değiştirilebilir.
- Varsayılan Başlangıç Klasörü: Açıldığında gösterilecek konum (örneğin: Bu Bilgisayar, Hızlı Erişim) ayarlanabilir.
Performans ve Stabilite
Dosya Gezgini, NTFS ve exFAT gibi dosya sistemleriyle tam uyum içinde çalışır. Windows 10 ve sonrası sürümlerde performans iyileştirmeleri yapılmıştır. Çok büyük dizinlerde dahi arayüz akıcılığı sağlanmıştır.
Sürüm Tarihçesi
- Windows 95 – 98: İlk grafiksel Gezgini (Explorer.exe) tanıtıldı.
- Windows XP: Görev bölmeleri ve detaylı görev görünümü eklendi.
- Windows 7: Kütüphaneler (Libraries) özelliği geldi.
- Windows 10: Şerit menü sistemi tanıtıldı.
- Windows 11: Sekmeli yapı, modern ikonlar, yeniden tasarlanmış bağlam menüsü gibi önemli güncellemeler uygulandı.
Güvenlik ve İzinler
Her dosya ve klasör için kullanıcı ve grup düzeyinde izinler atanabilir. Windows NTFS altyapısı üzerinden erişim denetim listeleri (ACL) ile detaylı yetkilendirme mümkündür. Sistem dosyaları kullanıcı erişimine karşı koruma altındadır.
Kullanım Alanları
- Ev kullanıcıları için medya, belge ve fotoğraf yönetimi
- Kurumsal kullanıcılar için ağ klasörlerine erişim ve belge paylaşımı
- Sistem yöneticileri için yapılandırma ve yedekleme yönetimi
Eleştiriler ve Gelişim Talepleri
Bazı kullanıcılar, özellikle çok büyük dosya dizinlerinde daha gelişmiş filtreleme seçenekleri ve daha az sistem kaynağı kullanımı talep etmektedir. Microsoft, bu talepleri değerlendirerek Dosya Gezgini’ni düzenli olarak güncellemektedir.
