Dünya Tütünsüz Günü her yıl 31 Mayıs tarihinde tütün ürünlerinin insan sağlığı, çevre ve toplumsal yaşam üzerindeki zararlarına dikkat çekmek amacıyla Dünya Sağlık Örgütü tarafından kutlanan uluslararası bir gündür. Bu gün, tütün kullanımını önlemek ve bırakmayı teşvik etmek için farkındalık oluşturmayı hedefler.

^{Tütünün Zararlarını Anlatan Animasyon (T.C. Sağlık Bakanlığı)}

Tarihçe

Dünya Tütünsüz Günü ilk olarak 1988 yılında ilan edilmiştir. Amaç tütün ürünlerinin sağlık üzerindeki olumsuz etkilerini gündeme taşımak ve toplumda tütün kullanımına karşı bilinç oluşturmak olarak belirlenmiştir. Günümüzde hem küresel ölçekte hem de Türkiye’de çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından etkinliklerle gözlemlenmektedir.

Amaç ve Önemi

Dünya Tütünsüz Günü’nün temel amacı, tütün ürünlerinin sağlık üzerindeki zararlarını görünür kılmak, tütün kullanan bireyleri bırakmaya teşvik etmek ve toplumda tütün kullanımından kaçınma bilinci oluşturmaktır. Bu günün önemi, tütün kullanımının dünya genelinde her yıl milyonlarca kişinin ölümüne neden olması ve pasif içiciliğin de önemli riskler yaratması ile ilişkilidir. Tütün kullanımı, kullanıcıların yaklaşık yarısının beklenen yaşam süresinden erken kaybına yol açarken, pasif içicilik ise milyonlarca kişinin ölümüne neden olmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre her yıl 8 milyondan fazla kişi tütün kullanımına bağlı hastalıklar nedeniyle hayatını kaybetmektedir ve bunların 1,2 milyondan fazlasının pasif içicilikten olduğu tahmin edilmektedir.^【1】 

Tütün ve Nikotinin Zararları

Nikotin, yüksek bağımlılık yapıcı özelliklere sahip bir uyarıcı maddedir ve sigara ile elektronik sigara dumanında bulunur. Nikotin, 25 yaşına kadar devam eden beyin gelişimine zarar verebilir ve ergenlik döneminde dikkat, öğrenme, ruh hâli ve dürtü kontrolünü sağlayan beyin bölgelerine olumsuz etkiler yapar. Nikotin bağımlılığı, gelecekte diğer bağımlılık yapıcı maddelere geçiş açısından risk oluşturur. Yeni nesil tütün ürünleri, elektronik sigaralar ve ısıtılmış tütün ürünleri özellikle gençleri hedef alacak şekilde tasarlanmıştır. Bu ürünler, dumanlarının zararsız olduğu izlenimi verse de toksik ve kanserojen emisyonlar üretir. 2019 yılında ABD’de tanımlanan EVALI vakaları, elektronik sigara kullanımının akciğer sağlığı açısından ciddi riskler taşıdığını göstermektedir.

Tütün Endüstrisinin Stratejileri

Tütün endüstrisi, ekonomik kazancını sürdürmek ve yeni kullanıcılar kazanmak amacıyla gençleri hedeflemektedir. Gençler, pazarlama taktiklerine karşı yetişkinlerden daha savunmasızdır ve filmler, sosyal medya ve akran etkisi ile tütün ürünlerine yönlendirilmektedir. Endüstri geçmişte “light”, “slim” ve mentollü sigaralarla kullanıcıların zarar algısını azaltmaya çalışırken günümüzde elektronik sigara ve ısıtılmış tütün ürünleri ile aynı stratejiyi sürdürmektedir. Dijital platformlar ve sosyal medya influencerları aracılığıyla agresif tanıtımlar yapılmakta çekici aromalar ve gösterişli ürün tasarımları gençler için tütün kullanımının arzu edilirliğini artırmaktadır.

Küresel Durum

Dünya Sağlık Örgütü, her yıl 31 Mayıs’ta kampanyalar düzenleyerek tütün ve nikotin endüstrisinin taktiklerini görünür kılmayı hedefler. 2025 Dünya Tütünsüz Günü teması “Unmasking the Appeal” olarak belirlenmiştir ve özellikle gençleri hedef alan aldatıcı pazarlama stratejilerini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Dünyada her gün 22 bin kişi, yılda ise 8 milyondan fazla kişi tütün kullanımına bağlı hastalıklar nedeniyle yaşamını kaybetmektedir ve bu ölümlerin 7 milyonu doğrudan tütün kullanımına bağlıdır.^【2】 

Türkiye’de Dünya Tütünsüz Günü Etkinlikleri

Türkiye’de Dünya Tütünsüz Günü, farkındalık artırıcı etkinliklerle kutlanmaktadır. Bu etkinliklerde özellikle çocuklar ve gençler, tütün ve nikotin ürünlerinin zararları ve endüstri müdahalesi hakkında bilgilendirilmektedir. Yeşilay, Dünya Sağlık Örgütü mesajına atıfta bulunarak “Tütün bizi ve gezegenimizi zehirliyor” vurgusunu yapmaktadır. Tütün kullanımının sağlık ve çevre üzerindeki etkileri, tütün ekimi nedeniyle yıllık su tüketimi ve ağaç kesimi gibi çevresel zararlar kamuoyuna aktarılmaktadır. Elektronik sigaraların da sigara kadar bağımlılık yapıcı olduğu vurgulanmakta ve gençlerin bu ürünlerden korunması için çeşitli eğitim ve farkındalık çalışmaları yürütülmektedir.

Tütünle Mücadele ve Destek Programları

Türkiye’de tütün bağımlılığı ile mücadelede çeşitli programlar yürütülmektedir. Bırakabilirsin mobil uygulaması, sigarayı bırakmak isteyen bireylere hedef belirleme, tetikleyici durumların takibi, günlük öneriler ve ekonomik tasarruf bilgileri sunmaktadır. Yeşilay Danışmanlık Merkezi ve 115 Danışma Hattı, tütün bağımlılığına yönelik ücretsiz destek ve tütün bağımlılığı müdahale programları sunmaktadır. Eğitim programları ile milyonlarca öğrenci ve yetişkine, okul temelli koruyucu ve güçlendirici eğitimler verilmektedir.

Tütünün Sosyal, Ekonomik ve Çevresel Etkileri

Tütün kullanımı, bireylerin yaşam kalitesini düşürmekte ve erken ölümlere yol açmaktadır. Pasif içicilik, çocuklar ve yetişkinler üzerinde ölümcül risk oluşturmaktadır. Tütün ekimi, yıllık 22 milyar metrik ton su tüketimine ve 600 milyon ağacın kesilmesine neden olarak çevresel etkiler yaratmaktadır. Tütün endüstrisi hem insan sağlığı hem de ekosistem üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktadır.