Ekonomik kriz, bir ülkenin ekonomik faaliyetlerinde ani, şiddetli ve olumsuz yönde yaşanan bozulmalardır. Genellikle üretim, tüketim, istihdam, yatırım ve finansal piyasalarda ciddi daralmalarla kendini gösterir. Ancak herhangi bir durumu kriz olarak adlandırabilmek için, krizin temel unsurlarının ya da özelliklerinin bilinmesinde yarar vardır.
Ekonomik Krizin Temel Özellikleri
- Öngörülemeyen Gelişmeler: Kriz, önceden bilinmeyen ya da öngörülemeyen bazı gelişmelerin; makro düzeyde devlet, mikro düzeyde ise firmaları ciddi şekilde etkileyecek sonuçlar ortaya çıkarmasıdır. Kriz, aniden ve beklenmedik bir anda ortaya çıkan olumsuz gelişmeleri ifade eder. Bu nedenle, normal süreçler içinde ortaya çıkan her sorun kriz olarak adlandırılamaz. Kriz, bu açıdan, beklenmedik biçimde ortaya çıkan ciddi bir sorun olarak düşünülmelidir.
- Tahmin Edilemezlik: Krizin en önemli özelliği, önceden tahmin edilemeyen ya da bilinemeyen bir anda ortaya çıkmasıdır. Bu, krizin doğasında bulunan bir özelliktir ve krizlerin karakteristik bir özelliğidir.
- Tehdit ve Fırsat Yaratma: Krizler, kişiler ve organizasyonlar için hem bir tehlike ve tehdit oluşturur hem de yeni fırsatlar yaratabilir. Bu anlamda, kriz yalnızca negatif bir kavram olarak görülmemelidir; kriz, organizasyonlar için bazen yenilikçi fırsatlar da ortaya çıkarabilir.
- Kısa veya Uzun Süreli Etkiler: Krizler kısa ya da uzun süreli olabilir. Krizin organizasyonlar üzerindeki etkisinin süresi, organizasyonun krize karşı koyabilecek tedbirleri zamanında alıp almamasına ve bu tedbirleri ne kadar etkin şekilde uyguladığına bağlıdır. Kriz ne kadar hızlı ve doğru yönetilirse, etkileri o kadar kısa sürebilir.
- Bulaşıcılık Etkisi: Krizlerin bir diğer özelliği, bir bulaşıcı hastalık gibi sirayet etme etkisi göstermeleridir. Bir organizasyonda ortaya çıkan kriz, diğer sektörleri de etkisi altına alabilir. Ayrıca, bir organizasyonda yaşanan kriz, bu organizasyonla ilişkili diğer organizasyonlara da sirayet edebilir.
Ekonomik Kriz Türleri
Para Krizi
Para krizi, ulusal paraya olan güvenin kaybolması sonucu ortaya çıkar. Bu durum, spekülasyon amacıyla ülkeye gelen fonların hızla ülkeyi terk etmesine yol açar. Merkez bankası, bu spekülatif saldırıya karşı ulusal paranın değerini koruyamaz ve bu da paranın değerinin düşmesine veya dalgalanmalara sebep olabilir. Para krizleri genellikle, yüksek döviz talebi ve döviz rezervlerinin yetersiz olması gibi faktörlerle ilişkilidir.
Bankacılık Krizleri
Bankacılık krizi, bankaların yükümlülüklerini yerine getirememesi sonucu meydana gelir. Bu, banka başarısızlıkları ve iflasları ile sonuçlanabilir. Banka müşterileri, mevduatlarının geri ödenmeyeceği korkusuyla bir veya daha fazla bankadan paralarını çekmeye başlayabilir. Ayrıca, bankaların geniş çapta geri dönmeyen krediler vermesi, kriz riskini artıran bir başka faktördür. Bu tür krizler, genellikle hükümet müdahalesini gerektirir; hükümetler, krizleri engellemek veya hafifletmek için kurtarma operasyonları veya kamulaştırma gibi adımlar atabilir.
Sistematik Finansal Krizler
Sistematik finansal krizler, piyasaların etkin bir şekilde işlemeye devam etmesini engeller ve genellikle genel ekonomide şiddetli bir yıkıma yol açar. Bu tür krizler, finansal piyasaların ciddi şekilde bozulmasına yol açabilir ve ekonomik, sosyal ve politik yaşamın yapısından kaynaklanabilir. Bu krizler, tüm finansal sistemin işleyişini bozarak, ekonominin temellerini tehdit eder.
Dış Kaynaklı Krizler
Dış kaynaklı krizler, ekonomide her şey yolunda giderken birdenbire yaşanan harici şoklarla ortaya çıkar. Bu krizler, likidite sıkışıklığı ve parasal daralma ile başlar; ardından yatırımlar azalır, hane halkının tüketim harcamaları kısılır ve ekonomi durgunluk sürecine girer. Küreselleşme ve sermaye hareketliliğinin artmasıyla, ülkeler hiç olmadığı kadar birbirine yakın ekonomik ilişkilere sahiptir. Bu bağlamda, bir ülkede yaşanan kriz, doğrudan o ülkenin ekonomik yapısını etkilemese de dış kaynaklı bir bozulma nedeniyle diğer ülkelerde de olumsuz etkiler yaratabilir. Küresel krizler, dış ticaret, kredi ve yatırım gibi farklı kanallar aracılığıyla diğer ülkelere yayılabilir. Özellikle bir ülkenin ticari partnerlerinde yaşanan kriz, diğer ülkeleri olumsuz şekilde etkileyebilir.
