Sigorta, elektrik devrelerinde aşırı akım durumunda devreyi keserek cihazların ve kullanıcıların güvenliğini sağlayan bir devre elemanıdır. Bu elemanlar, devreyi aşırı akım durumunda açarak devredeki hassas veya pahalı bileşenlerin zarar görmesini önler.

^{Çeşitli Sigortalar (Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur.)}

Çalışma Prensipleri

Sigortalar, devreleri aşırı akıma karşı korumak amacıyla farklı prensiplere göre tasarlanmıştır. Eriyen tel prensibi ile çalışan sigortalarda, devreye seri bağlanan tel, aşırı akım durumunda ısınarak ergime sıcaklığına ulaşır ve eriyerek devreyi keser. Bu tür sigortalarda kullanılan telin alaşımı, sigortanın hassasiyetini belirler. PTC (Pozitif Sıcaklık Katsayılı) sigortalar, akım yükseldiğinde direnç kazanarak devreyi keser; soğuduğunda ise tekrar iletime geçerek devreyi tamamlar. Bu özellikleri sayesinde tekrar kullanılabilirler ve elektronik devrelerde yaygın olarak tercih edilirler.

Elektronik denetleyici sigortalar, akımı elektronik devrelerle izleyerek aşırı akım durumunda otomatik olarak devreyi keser; bu nedenle hassas uygulamalarda kullanılırlar. Bimetal devre kesiciler ise iki farklı metalin ısı etkisiyle farklı oranlarda genleşmesini esas alır. Bu genleşme farkı sayesinde mekanik olarak devre açılıp kapanır ve bu tür kesiciler özellikle ev tipi uygulamalarda sıkça kullanılır.

Tarihçe ve Gelişim

Sigortanın temel prensibi 19. yüzyıl sonlarında geliştirilmiştir. Elektrik sistemlerinin yaygınlaşmasıyla birlikte, koruma elemanı ihtiyacı artmış ve sigortalar hem evsel hem de endüstriyel alanda standart haline gelmiştir. Gelişen teknolojiyle birlikte sigorta tipleri çeşitlenmiş; zaman-akım karakteristikleri, hassasiyet ve fiziksel boyutlara göre sınıflandırılmıştır.

^{Alçak Gerilim Sigorta, Parafudr ve Otomatik Kesici Dağıtım Panosu (freepik)}

Sigorta Çeşitleri ve Kullanım Alanları

Sigorta türleri çalışma prensiplerine ve kullanım alanlarına göre sınıflandırılır:

• Cam Tüplü Sigortalar: Hızlı tepki sağlayan eriyen tel prensibiyle çalışan bu sigortalar, genellikle hassas elektronik cihazlarda kullanılır.
• Bıçak Tipi (Blade) Sigortalar: Sağlam yapıları ve titreşime dayanıklı bıçak kontakları sayesinde otomotiv uygulamalarında tercih edilir.
• Cıvatalı (Bolt-on) Sigortalar: Yüksek akım değerlerinde güvenli devre açma yeteneğine sahiptir ve bu özellikleri nedeniyle endüstriyel panolarda kullanılır.
• NH Sigortalar: Yüksek kesme kapasitesi sağlayan eriyen tel prensibiyle, sanayi tesislerinde, jeneratör çıkışlarında ve ana dağıtım panolarında yaygın olarak kullanılır. Metal kulp yapısı ile kolay ve güvenli sökme-takma işlemi sunar.

Standartlar ve Montaj Kuralları

Sigorta sistemleri uluslararası düzeyde IEC 60269, UL 248 ve IEEE 242 gibi standartlarla tanımlanır. Bu standartlar sigortaların zaman-akım eğrilerini, fiziksel ölçülerini, performans toleranslarını ve güvenlik kriterlerini belirler. IEC 60269 standardına göre “gG” sigortalar genel kullanım amaçlıdır ve hem kısa devre hem de aşırı akım koruması sağlar. “aM” sigortalar yalnızca kısa devre koruması için motor devrelerinde kullanılır.

^{Tak-çıkar / Bıçak sigorta (vecteezy)}

Sigorta montajında dikkat edilmesi gereken bazı önemli detaylar bulunmaktadır. Öncelikle, sigorta elemanları üretici kataloglarında belirtilen gerilim ve akım aralıklarında kullanılmalıdır. Uygun olmayan sıkma torku, bağlantıların gevşemesine ve aşırı termik stres nedeniyle arızalara yol açabilir. Özellikle NH tipi sigortalarda, sigorta ayırıcılarının temas yüzeylerinin oksitlenmemiş olması iletkenliğin sağlanması açısından kritik öneme sahiptir. Parafudr sistemleriyle birlikte kullanılan sigortalar ise, üretici tarafından belirtilen eşleme kurallarına uygun şekilde seçilmelidir. Parafudrun tipi (tip 1 veya tip 2), uygun sigorta seçimini doğrudan etkileyen bir faktördür.