Elf baykuşu (Micrathene whitneyi), Strigiformes (baykuşlar) takımı içinde Strigidae familyasına ait, Kuzey Amerika'nın güneybatısı ile Meksika'nın kuzey ve orta kesimlerinde dağılım gösteren, dünyanın en küçük baykuş türüdür. Cins adı olan Micrathene, Yunanca “küçük baykuş” anlamına gelir. Tür adı olan whitneyi, ilk birey örneğini toplayan Josiah Dwight Whitney'e atfen verilmiştir; bilimsel tanımı ise 1861 yılında James G. Cooper tarafından yapılmıştır.

Fiziksel Özellikler

Yetişkin elf baykuşları, 12.5–14.5 cm uzunluğunda ve 35–55 gram ağırlığındadır. Kanat açıklıkları yaklaşık 27 cm'dir. Bu ölçüler, onu dünyadaki en küçük raptor türlerinden biri ve en küçük baykuş türü yapar. Fiziksel olarak en dikkat çekici özelliklerinden biri, çoğu baykuş türünde bulunan kulak püsküllerinin olmamasıdır; başı yuvarlak ve pürüzsüzdür. Gözleri büyüktür ve sarı renklidir; gözlerinin üzerinde belirgin beyaz kaş benzeri işaretler bulunur. Gaga, nispeten küçük ve yeşilimsi sarıdır.

Tüyleri genellikle grimsi kahverengi olup alt kısımları bulanık çizgilerle kaplıdır. Üst kısımlarda, kanat kenarlarında beyaz lekeler ve kürek tüylerinde beyaz uçlu çizgiler bulunur, bu da kanat kapalıyken iki beyaz çizgi oluşturur. Cinsiyetler arasında belirgin bir fiziksel fark (eşeysel dimorfizm) yoktur, ancak dişiler genellikle erkeklerden biraz daha ağırdır. Genç bireyler yetişkinlere göre daha grimsi bir renge sahiptir ve göğüslerindeki işaretler daha az belirgindir. Bacakları nispeten uzun ve güçlüdür, bu da onların dikey yüzeylere tırmanmasına yardımcı olur.

^{Elf Baykuşu (Flickr)}

Yaşam Alanı ve Dağılım

Micrathene whitneyi, Arizona, New Mexico ve Teksas’ın güneyi gibi bölgelerde üremekte; kış aylarını Meksika'nın güneyine göç ederek geçirmektedir. Baja California'daki ve Meksika'nın iç kesimlerindeki bazı popülasyonlar ise yerleşiktir. Tercih ettikleri habitatlar genellikle yarı kurak çöl alanları, saguaro (Carnegiea gigantea) gibi kaktüslerin bulunduğu bölgeler ve riparian (akarsu kenarı) ormanlık alanlardır. Çalışmalara göre bireylerin %92’si çalılık habitatları, %8’i ise akarsu kenarı ormanları tercih etmektedir. Yuvalarını genellikle ağaçkakanların terk ettiği oyuklara veya kaktüs kovuklarına yaparlar. Yuva yerden 3–15 metre yükseklikte bulunabilir. Yuva içine malzeme taşınmaz; yumurtalar doğrudan oyuk zeminine bırakılır.

Davranış ve Ekoloji

Elf baykuşları (Micrathene whitneyi), gececil (nokturnal) yaşam biçimine sahip, sessiz uçuş ve çevresel gizlenme yetenekleri gelişmiş küçük yırtıcılardır. Genellikle alacakaranlık ve gece saatlerinde aktiftirler; gündüzleri ise yuva kovuklarında veya yoğun bitki örtüsü altında hareketsiz kalarak dinlenirler.

Çalışmalar, elf baykuşlarının oldukça küçük bir ev aralığına sahip olduğunu göstermektedir. Ortalama bireysel ev aralığı yaklaşık 1.05 hektar olup, bu değer onları Strigiformes takımı içinde en küçük ev aralığına sahip türlerden biri yapar. Bu durum, yüksek popülasyon yoğunluğu ile birlikte değerlendirildiğinde, uygun habitatlar içinde sık bir dağılım modelini ortaya koyar. Karşılaştırmalı olarak, benzer habitatlarda yaşayan Flammulated Owl gibi türlerde bu değer 14 hektarı aşmaktadır.

Aktif oldukları zaman dilimleri özellikle gün batımından hemen sonra ve gece yarısından önceki saatlerdir. Bu zamanlarda avlanma ve bölge savunma davranışları yoğunlaşır. Erkekler üreme döneminde bölge sınırlarını korumak ve eş çekmek amacıyla vokal çağrılar yapar; bu sesler tipik olarak tek tonlu, yavaş tempolu ve ritmik olarak yinelenen ötüşlerdir.

Tehlike karşısında gösterdikleri dikkat çekici savunma stratejilerinden biri “katalepsi” olarak bilinen ölü taklidi davranışıdır. Bu durumda birey donakalır, gözlerini kapatabilir veya başını yana yatırarak hareket etmez. Bu refleksin, yırtıcılardan kaçınmak üzere gelişmiş bir savunma mekanizması olduğu düşünülmektedir.

Göç ve Ev Aralığı

ABD’deki popülasyonlar göçmendir ve kışları Meksika’ya göç eder. Güney Meksika ve Baja California’daki popülasyonlar ise yıl boyunca yerleşiktir. Ortalama ev aralığı Santa Ana Ulusal Sığınağı’nda yapılan çalışmada 1.05 hektar olarak ölçülmüş; popülasyon yoğunluğu 802 birey/km²’ye kadar tespit edilmiştir.

Beslenme

Elf baykuşu, ağırlıklı olarak böcekler ve diğer omurgasızlarla beslenen bir etoburdur. Diyetlerinin büyük bir kısmını güveler, cırcır böcekleri, çekirgeler, böcekler, kırkayaklar ve akrepler gibi gece aktif olan eklembacaklılar oluşturur. Nadiren küçük kertenkeleler veya kemirgenler gibi küçük omurgalıları da avlayabilirler. Akrepleri avladıklarında, zehirli iğnelerini yemeden önce dikkatlice çıkardıkları bilinmektedir.

Avlanma faaliyetleri genellikle alacakaranlıkta (hem şafak vakti hem de gün batımından sonra) ve gece boyunca yoğunlaşır. Avlanma stratejileri çeşitlidir; genellikle bir tünekten çevrelerini gözetler, avlarını tespit ettiklerinde ani bir dalışla yerden veya bitki örtüsünden kaparlar. Ayrıca, havada uçan böcekleri avlamak için tüneklerinden fırlayabilir veya bitki örtüsü içinde gezinerek yapraklardan böcekleri toplayabilirler.

^{Ağaç Kovuğunda Elf Baykuşu (Flickr)}

Üreme

Elf baykuşu (Micrathene whitneyi), üreme dönemine ilkbaharda, kışlama alanlarından üreme habitatlarına döndükten sonra girer. ABD’deki popülasyonlar genellikle Mart sonu ile Mayıs başı arasında çiftleşme ve yuvalama sürecine başlarlar. Üreme döneminde erkekler, yuva alanı çevresinde yüksek sesli ötüşlerle hem eş çekmeye hem de bölge savunmaya yönelik vokal davranışlar sergiler. Bu çağrılar, tek tonlu, yavaş tempolu ve tekrarlı ötüşlerdir. Erkekler, dişilere uygun yuva kovuklarını göstermek için “gösterici” davranışlarda da bulunabilir. Yuva seçimi genellikle dişi tarafından yapılır ve çoğunlukla terk edilmiş ağaçkakan kovukları veya büyük kaktüslerdeki (Carnegiea gigantea) doğal oyuklar tercih edilir.

Dişi, yuva kovuğuna doğrudan 1 ila 5 arası (genellikle 3) beyaz yumurta bırakır. Yuva içerisine herhangi bir yapı malzemesi taşınmaz; yumurtalar doğrudan oyuk zeminine yerleştirilir. Kuluçka süresi yaklaşık 24 gündür ve sadece dişi birey tarafından gerçekleştirilir. Bu süreçte erkek, dişi ve yavrular için düzenli olarak av getirerek besin sağlar.

Yavrular (cücükler), gözleri kapalı ve tüysüz olarak dünyaya gelir. İlk iki hafta boyunca tamamen dişiye bağımlı olan yavrular, bu sürede ısıtılır ve korunur. Dişi, yavrular büyüdükçe yuvayı daha sık terk ederek avlanmaya başlar. Yaklaşık 27–28 gün sonra yavrular yuvadan ayrılır (tüylenir). Ancak yuvayı terk ettikten sonra birkaç gün boyunca ebeveynler tarafından beslenmeye ve yönlendirilmeye devam ederler.

Yavru başına hayatta kalma oranı habitat kalitesine ve av bolluğuna bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Yeterli böcek popülasyonunun bulunduğu yıllarda yuva başarı oranı yüksektir. Doğal ortamda elf baykuşlarının yaşam süresi ortalama 3 ila 6 yıl arasında değişmektedir. Esaret altında daha uzun süre yaşayabildikleri gözlemlenmiştir.

Korunma Durumu

Küresel olarak, Elf baykuşu Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) Kırmızı Listesi'nde "Asgari Endişe" (Least Concern) kategorisinde yer almaktadır. Bu sınıflandırma, türün geniş bir dağılıma sahip olması ve küresel popülasyonunun henüz ciddi bir düşüş göstermediği tahminine dayanır.

Elf baykuşları, bazı bölgelerde (örneğin ABD’deki Arizona ve Teksas eyaletlerinde) özel doğal yaşam alanlarında korunmaktadır. Saguaro National Park ve Santa Ana National Wildlife Refuge gibi koruma alanlarında bu türün popülasyonlarının izlenmesi ve yaşam alanlarının korunması yönünde çalışmalar yapılmaktadır.

IUCN verilerine göre küresel popülasyon büyüklüğü henüz sayısal olarak kesinleştirilmemiş olmakla birlikte, eğilim olarak "kararlı" kabul edilmektedir. Bununla birlikte, iklim değişikliği ve habitat kalitesindeki uzun vadeli bozulmalar türün gelecekteki durumunu etkileyebilecek potansiyel risk faktörleri arasında değerlendirilmektedir.