Elmadağ Tandır Ekmeği, Ankara ili Elmadağ ilçesiyle özdeşleşmiş, geleneksel üretim teknikleriyle hazırlanan ve mahreç işaretiyle tescillenmiş bir fırın ürünü olup, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında 31 Mayıs 2023 tarihinde coğrafi işaret koruması altına alınmıştır. Tescil işlemi Elmadağ Belediyesi tarafından gerçekleştirilmiştir.

Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri

Elmadağ Tandır Ekmeği; buğday unu, yaş maya, su ve tuz kullanılarak hazırlanan hamurun, özel olarak inşa edilen tandırlarda 250–270 °C sıcaklıkta pişirilmesiyle elde edilir. Ürün, yaklaşık 300–350 gram ağırlığında, 25 cm uzunluğunda ve 5 cm genişliğindedir. Ekmek yüzeyinde tandırın oluklu yapısından kaynaklanan karakteristik desenler bulunur.

Pişirme işlemi, geleneksel yöntemlerle hazırlanmış yere gömülü tandırlarda gerçekleştirilir. Bu tandırlar, killi toprağın beton zemin üzerinde dövülmesiyle şekillendirilir; içine kuru saman ve su eklenerek tekrar dövülür ve plakalar halinde sıvanarak iç yüzey oluşturulur. Tandırın iç kısmı çember biçiminde şekillendirilir, ağız kısmı daraltılarak silindirik bir form kazandırılır. Duvarlar tezekle sıvanarak kurutulur ve ardından odun ateşiyle beyazlaşana kadar yakılarak kullanıma hazır hale getirilir. Tandırın altında yer alan 20×20 cm’lik hava deliği, yanma verimini artırır. Tandırın dip kısmına 90° açıyla yerleştirilen baca, pişirme sürecinin verimli olmasını sağlar. Oyuklu duvar yapısı, ekmeğe özgün şeklini kazandıran temel unsurdur. Bu tandırlarda tek seferde 55–60 adet ekmek pişirilebilmektedir.

Üretim Metodu

Üretimde kullanılan bileşenler:

10 kg özel amaçlı buğday unu

42 g yaş maya

48 g tuz

4 litre su

25 °C’ye ısıtılmış suya elenmiş un, maya ve tuz eklenerek yaklaşık 30 dakika boyunca yoğrulur. Üzeri bezle örtülerek 2 saat dinlendirilir. Mayalanan hamurdan yaklaşık 400 gramlık bezeler hazırlanır. Bu bezeler merdane ile 7 cm kalınlığında ve 35 cm uzunluğunda açılır. Hamurun uçları başparmak ve işaret parmağı ile birleştirilerek ince köşeler oluşturulur.

Tandır, sabah erken saatlerde odun ateşiyle yakılır. Şekil verilen hamurlar tandırın iç yüzeyine sıralı biçimde yapıştırılır ve yaklaşık 30 dakika pişirilir. Pişirme sonunda elde edilen ekmek, oda sıcaklığında 3 gün, buzdolabında ise 1 hafta süreyle muhafaza edilebilir.

Coğrafi Bağ ve Kültürel Önemi

Elmadağ Tandır Ekmeği, Elmadağ ilçesinin mutfak kültüründe köklü bir geçmişe sahiptir. Ürünün ünü, üretim yeriyle doğrudan ilişkilidir. Bu nedenle tüm üretim aşamalarının Elmadağ ilçesi sınırları içinde gerçekleştirilmesi zorunludur.

Denetim Süreci

Ürünün üretimi ve pazarlanması, Elmadağ Belediyesi koordinasyonunda oluşturulan denetim mercii tarafından kontrol edilir. Bu mercii; Elmadağ Belediyesi, Elmadağ İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü ile Ziraat Odası’ndan uzman temsilcilerden oluşur. Denetimler yılda en az bir kez düzenli olarak yapılır; ayrıca şikâyet veya ihtiyaç halinde ek denetimler gerçekleştirilir.

Denetim kapsamında; bileşenlerin uygunluğu, üretim metoduna sadakat, ürünün şekil ve ölçüleri ile mahreç işareti ambleminin doğru kullanımı kontrol edilir. Denetim sürecinde kamu veya özel kuruluşlardan hizmet alınabilir. Tescil ettiren kurum, hukuki süreçlerin yürütülmesinden sorumludur.

Bu özellikleriyle Elmadağ Tandır Ekmeği, hem geleneksel üretim tekniklerini yaşatan hem de yerel kültürle bütünleşmiş bir ürün olarak coğrafi işaretli değerler arasında yer almaktadır.