Eruh, Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Siirt iline bağlı bir ilçedir. Tarihi kökenleri oldukça eskiye dayanan Eruh, coğrafi yapısı, ekonomik durumu ve turizm potansiyeli ile dikkat çeken bir yerleşim yeridir. Aşağıda, ilçenin tarihçesi, coğrafi yapısı, iklimi, bitki örtüsü, sosyal ve ekonomik yapısı, turizm potansiyeli ve demografik yapısı başlıkları altında detaylı bilgiler sunulmaktadır.
Tarihçe
Eruh’un kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, bölgenin geçmişi M.Ö. 1000 yıllarına kadar uzanır. Bu dönemde Urartu egemenliğinde olan Eruh, sırasıyla Med, Pers, Selçuk ve İslam İmparatorlukları’nın hakimiyeti altına girmiştir. Osmanlı döneminde ise Yavuz Sultan Selim zamanında bölge ile birlikte Osmanlı topraklarına katılmıştır. Siirt ilinin en eski ilçelerinden biri olan Eruh’un idari geçmişi, Hicri 1288 (Miladi 1872) tarihli Diyarbekir Salnamesi’nde Siirt Sancağı’na bağlı dört kaza arasında yer aldığı belirtilerek belgelenmiştir. Bu dönemde Zilan, Dergül ve Pervari nahiyeleri Eruh’a bağlıyken, Hicri 1315 (Miladi 1899) tarihli Bitlis Salnamesi’nde Eruh’un Siirt Sancağı’na bağlı bir kaza olduğu ve Dergül, Lodi ile Fındık nahiyelerini içerdiği kaydedilmiştir. Bu iki tarih arasında Pervari Nahiyesi’nin Eruh’tan ayrılarak bağımsız bir ilçe haline geldiği anlaşılmaktadır. Cumhuriyetin kuruluşundan sonra Siirt iline bağlı ilçe statüsü kazanan Eruh, günümüzde de bu statüsünü korumaktadır.
Coğrafi Yapı
Eruh, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, 42° doğu boylamı ve 38° kuzey enlemi üzerinde yer alır. İlçenin doğusunda Şırnak, batısında Siirt, kuzeyinde Pervari ve güneyinde Güçlükonak ilçeleri bulunur. Siirt il merkezine 53 km mesafede olan Eruh’un rakımı 1.125 metredir ve yüzölçümü 1.215 km²’dir. İlçe, Siirt ile Şırnak illerini birbirine bağlayan anayolun (98 km) ortasında stratejik bir konuma sahiptir.
Eruh’un topografyası, büyük ölçüde dağlarla kaplı, dalgalı ve engebeli bir arazi yapısına sahiptir. Güneyinde ve kuzeyinde Güneydoğu Toroslar’ın uzantısı olan sıra dağlar yer alır; bu dağlar Şırnak ve Hakkâri dağlarıyla birleşir. İlçenin en yüksek noktaları, 2.265 metre ile Tarti (Terazın) Dağı ve 2.100 metre ile Tünek (Aval) Dağı’dır. Tarti Dağı’nda bulunan Terazın ve Çirav yaylaları ile Cevizlik Vadisi’ndeki Geri ve Kısa Çeşme yaylaları, hayvancılık açısından önemli alanlardır.
Eruh’un su kaynakları arasında Zorava Çayı ve Şikefta Çayı öne çıkar. Kuşdalı köyü Tatlıpınar mezrası yakınlarından çıkan Zorava Çayı, Siirt’in Sağlarca köyü sınırlarındaki Botan Köprüsü’nde Botan Irmağı ile birleşir. Görendoruk köyünden çıkan Mir Suyu ise Şikefta Çayı’nı oluşturur ve Bilgili köyü Mergi mezrası yakınlarında Zorava Çayı ile birleşerek Botan Irmağı’na dökülür. Bu çayların debisi, özellikle yaz aylarında oldukça düşüktür.
İklim ve Bitki Örtüsü
Eruh, hem Doğu Anadolu hem de Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yer aldığı için her iki bölgenin iklim özelliklerini taşır. Genel olarak karasal iklim hakimdir; kışları sert ve yağışlı, yazları ise sıcak ve kuraktır. Ortalama yıllık sıcaklık 14-31°C arasında değişirken, yıllık yağış miktarı 67.401 m³’tür.
Bitki örtüsü, ilçenin dağlık ve engebeli yapısına bağlı olarak genellikle seyrek ve step karakterlidir. Tarıma elverişli alanlar sınırlı olduğundan, bitki örtüsü daha çok yaylacılık ve hayvancılığa hizmet eden otlaklar ile fıstık ve üzüm gibi ekonomik değeri olan ağaçlardan oluşur.
Sosyal Yapı
Eruh’un sosyal yapısı, coğrafi konumu ve ekonomik faaliyetlerine bağlı olarak şekillenmiştir. İlçede yaşayan halkın büyük çoğunluğu geleneksel yaşam tarzını sürdürmekte ve küçükbaş hayvancılıkla uğraşmaktadır. Nüfus, ilçe merkezi ve köyler arasında dağılmıştır; ilçe merkezinin nüfusu 10.720, köyler dahil toplam nüfusu ise 20.257’dir. Eğitim olanakları arasında Siirt Üniversitesi’ne bağlı Eruh Meslek Yüksekokulu dikkat çeker. 2009 yılında açılan bu okulda 3 bölümde eğitim verilmekte olup, 350 kapasiteli erkek öğrenci yurdu ve 100 kapasiteli kız öğrenci yurdu bulunmaktadır.
Ekonomik Yapı
Eruh’un ekonomisi, dört yanı dağlarla çevrili engebeli arazi yapısından doğrudan etkilenir. Tarıma elverişli araziler azdır ve mevcut tarım faaliyetleri genellikle evlerin temel ekmek ihtiyacını karşılayacak düzeydedir; bu nedenle ticari bir gelir kaynağı olarak değerlendirilemez. İlçede halkın büyük bir kısmı küçükbaş hayvancılıkla geçimini sağlar. Hayvancılığın ardından en önemli gelir kaynağı fıstık yetiştiriciliğidir. Ayrıca, küçük ölçekli üzüm bağları da halkın geçim kaynakları arasında yer alır. Ulaşım altyapısı, özellikle köy yollarının düşük standardı ve kış aylarındaki zorluklar nedeniyle ekonomik gelişimi sınırlayan bir faktördür. İlçe merkezi, Siirt’e 54 km’lik asfalt bir yol ile bağlıdır.
Turizm Potansiyeli
Eruh, tarihi ve doğal güzellikleriyle turizm potansiyeline sahip bir ilçedir. Gezilecek yerler arasında şunlar öne çıkar:
- Kiver Kalesi: İlçenin güneyinde, Kiver Dağı yamacında, 1.750 metre yükseklikte yer alan kale, 12. ve 13. yüzyıllar arasında inşa edildiği tahmin edilmektedir. Günümüze bazı kalıntıları ulaşmıştır.
- Emir Nasreddin Külliyesi: Kavaközü köyünde bulunan külliye, cami, türbe, medrese, han, değirmen ve su yapısından oluşur. 16. yüzyılda inşa edildiği düşünülen yapının en erken tarihli mezar taşı 1565’i gösterir.
- Üzümlü Köyü Değirmeni: Zarova Çayı kenarında, 1569 yılında Bedreddin tarafından yaptırılan bu değirmen, günümüzde harap durumdadır.
- Gerra Han: Siirt-Eruh-Şırnak yolunda, Botan Irmağı kenarında yer alan han, sağlam yapısıyla dikkat çeker ve beşik tonoz örtülüdür.
- Bilgili Köyü Camisi: Eski Eruh olarak bilinen Bilgili köyünde yer alan cami, günümüzde ibadete açıktır ve kitabesinden “Ömer oğlu Yusuf” tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır.
Demografik Yapı
Eruh’un toplam nüfusu 20.257’dir; bu nüfusun 10.720’si ilçe merkezinde, geri kalanı ise köylerdedir. İlçenin dağlık yapısı ve sınırlı ekonomik olanakları, nüfus yoğunluğunu düşük tutmaktadır. Nüfusun çoğu kırsal alanlarda yaşamakta ve geleneksel geçim kaynaklarına bağımlıdır.
Eruh, zengin tarihi geçmişi, doğal güzellikleri ve kültürel mirasıyla dikkat çeken bir ilçe olmakla birlikte, coğrafi zorluklar ve altyapı eksiklikleri nedeniyle ekonomik ve sosyal gelişimi sınırlı kalmıştır. Turizm potansiyelinin değerlendirilmesi ve ulaşım koşullarının iyileştirilmesi, ilçenin geleceği açısından önemli fırsatlar sunabilir.
