Taş Cami (Haho Kilisesi), Erzurum ilinin Tortum ilçesine bağlı Bağbaşı (eski adıyla Haho) köyünde yer alan tarihî bir yapıdır. 10. yüzyılın son çeyreğinde, Gürcü Bagratlı hanedanı mensubu III. David tarafından 976 ile 1001 yılları arasında inşa ettirilen yapı, başlangıçta Meryem Ana'ya adanmış bir manastır kilisesi olarak hizmet vermekteydi. Kilise, daha sonraki dönemlerde farklı amaçlarla kullanılmış ve nihayetinde 19. yüzyılda camiye dönüştürülerek "Taş Cami" adını almıştır.

^{Taş Cami (Türkiye Kültür Portalı)}

Tarihî Arka Plan ve Yapım Süreci

Taş Cami (Haho Kilisesi), Orta Çağ Gürcü Krallığı’nın sınırları içerisinde yer alan ve dinî, kültürel açıdan büyük öneme sahip bir yapılar topluluğudur. Kral III. David’in inşa ettirdiği bu manastır kompleksi, yalnızca ibadet amaçlı değil, aynı zamanda eğitim, üretim ve yazı faaliyetlerinin sürdürüldüğü bir merkez olarak işlev görmüştür. Yaklaşık 60x50 metrelik bir alanı kaplayan yapı, üç metre yüksekliğindeki surlarla çevrilidir.

Ana kilise yapısına ek olarak manastır alanında üç ayrı şapel, bir vaftizhane, yemek salonu, keşiş hücreleri, bir kütüphane-yazıhane ve çeşitli işlikler (çalışma atölyeleri) yer almaktadır.

^{İç Mekân (T.C. Erzurum Valiliği)}

Mimari Özellikler

Taş Cami’nin mimarisi, klasik Gürcü-Ortodoks kilise planlarıyla uyumlu şekilde, kapalı Yunan haçı planı ile bazilikal planın birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. Orta nef, yan neflerden daha geniş ve yüksektir; ana mekânın merkezinde kubbeyle örtülü bir naos bölümü yer alır. Giriş, yapının uzun kenarlarının ortasında yer alan yuvarlak kemerli bir kapı ile sağlanmaktadır.

Cami, dıştan oldukça sade görünümlü olmasına karşın, iç mekânda dikkat çekici bir süsleme programına sahiptir. Duvarlarda, apsis bölümünde ve kubbeye geçiş alanlarında Hz. İsa, Meryem ve aziz figürlerini tasvir eden freskler bulunmaktadır. Kabartma süslemeler arasında arslan, boğa, kartal ve mitolojik yaratık olan grifon gibi figürler geniş yer kaplar. Bu hayvan figürleri, hem sembolik anlamlar taşır hem de dönemin sanat anlayışını yansıtır.

Apsis bölümünün üzeri, silindirik bir kasnak üzerine oturan yüksek bir kule ile yükseltilmiş olup, bu yapı formu bölgedeki diğer Gürcü kiliseleriyle mimari bir akrabalık göstermektedir.

^{Freskler (T.C. Erzurum Valiliği)}

Dönüşüm Süreci ve Cami Olarak Kullanımı

Taş Cami (eski adıyla Haho Kilisesi), Osmanlı döneminde bölgedeki sosyal ve demografik değişimlerin sonucunda camiye çevrilmiş ve "Taş Cami" ismini almıştır. Bu dönüşüm sırasında bazı mimari unsurlar korunmuş, bazıları ise işlevsel gereklilikler doğrultusunda değiştirilmiştir. Fresklerin büyük bölümü zamanla tahrip olsa da hâlen yer yer görülebilen örnekler mevcuttur.

Doğal Çevre ve Ekoturizm Potansiyeli

Taş Cami (eski adıyla Haho Kilisesi), doğal güzellikleri ile öne çıkan Çoruh Vadisi'nin güneybatı kesiminde, Tortum Gölü’ne oldukça yakın bir konumda yer almaktadır. Çoruh Nehri’nin hızlı akışı, bölgeye coğrafi bir dinamizm kazandırırken; vadi boyunca zengin bir biyoçeşitlilik gözlemlenmektedir. Bu doğal yapı, doğa turizmi ve eko-turizm açısından da önemli bir potansiyel sunar. Özellikle kuş gözlemciliği, doğa yürüyüşleri ve doğa fotoğrafçılığı gibi aktiviteler için bölge elverişlidir.