Filika, gemilerin olağanüstü durumlarda mürettebatın ve yolcuların can güvenliğini sağlamak amacıyla kullanılan, motorlu veya motor destekli, güvertesiz ya da kapalı yapıya sahip küçük deniz taşıtıdır. Uluslararası denizcilik mevzuatında, özellikle SOLAS (Safety of Life at Sea – Denizde Can Emniyeti Uluslararası Sözleşmesi) ve LSA (Life Saving Appliances – Can Kurtarma Araçları) kuralları kapsamında zorunlu kabul edilen toplu can kurtarma vasıtaları arasında yer alır.

Filikaların temel amacı, gemi terk edilmesi gereken yangın, batma, çatışma gibi durumlarda gemideki tüm personelin ve yolcuların kısa sürede güvenli biçimde tahliyesini sağlamaktır. Bu araçlar, acil durumda hayatta kalma sürecinde temel yaşam desteği sağlayacak biçimde donatılmıştır.

Filika Türleri

Açık Can Filikaları (Open Lifeboats)

Açık filikalar, üzeri tamamen açık, güvertesiz yapılardır. Genellikle 1986 öncesi gemilerde bulunur. Motorla çalışabilen modellerin yanı sıra, bazıları kürek veya yelkenle yürütülebilecek şekilde tasarlanmıştır. Ancak bu tip filikalar kötü hava koşullarında içeridekileri yağmur, dalga ve soğuktan yeterince koruyamaz. Bu nedenle günümüzde yerini yarı kapalı ve tam kapalı modellere bırakmıştır.

^{Açık Can Filikası Örneğine Ait Görsel (MEB)}

Yarı Kapalı Filikalar

Üzeri kısmen kapatılmış olan yarı kapalı filikalar, hem hava koşullarına karşı bir miktar koruma sağlar hem de açık filikalara göre daha yüksek güvenlik sunar. Ancak bu modellerin de kullanımı giderek azalmış, yeni inşa edilen gemilerde yerlerini tamamen kapalı filikalara bırakmıştır.

^{Yarı Kapalı Filikalar Örneğine Ait Görsel (MEB)}

Tam Kapalı Filikalar

Günümüz modern gemilerinde standart hâline gelen bu filikalar, üstü tamamen kapalı ve su geçirmez yapıdadır. İçinde motor, oturma kemerleri, aydınlatma sistemleri ve havalandırma düzenekleri yer alır. Kaportaları hem içeriden hem dışarıdan açılabilir, kendi kendine doğrulma özelliğine sahiptir. Bu yapısıyla fırtınalı denizlerde bile içindekilerin güvenliğini sağlar.

^{Tam Kapalı Filikalar Örneğine Ait Görsel (MEB)}

Serbest Düşmeli Filikalar (Free-Fall Lifeboats)

Bu özel yapıdaki filikalar, geminin kıç kısmında eğimli bir rampaya yerleştirilir ve personel doluyken doğrudan denize düşecek şekilde serbest bırakılır. Yüksek hızla denize ulaşan bu filikalar, başta tankerler olmak üzere tehlikeli yük taşıyan gemilerde tercih edilir. Serbest düşüş esnasında oluşabilecek şiddetli çarpma etkilerine karşı gövdesi özel olarak dayanıklı malzemelerden imal edilir.

Yerleşim ve Kapasite Kriterleri

Filikalar, geminin açık güvertelerine sancak (sağ) ve iskele (sol) taraflarına dengeli biçimde dağıtılır. Bu yerleştirme sırasında filikalara erişim yolları ve aydınlatma sistemleri özel olarak düzenlenir. IMO (International Maritime Organization) sembolleriyle işaretleme yapılır ve kullanım talimatları görünür yerlere yerleştirilir.

• Yük gemileri: Her bir tarafta, gemideki tüm personeli taşıyabilecek kapasitede filika bulundurulmalıdır.
• Kısa sefer yapan yolcu gemileri: Filikalar toplam kapasitenin en az %30’unu karşılamalıdır. Eksik kalan kapasite can sallarıyla tamamlanır.
• Uzun sefer yapan yolcu gemileri: Tüm yolcu ve mürettebatı taşıyacak toplam kapasite zorunludur.
• 500 GRT altı ve 200 kişi altındaki yolcu gemileri: Filika yerine eşdeğer kapasitede can salı kullanılabilir.

Filika Donanımı ve Malzemeleri

Filikalar, yalnızca taşıma aracı değil, aynı zamanda hayatta kalma ortamıdır. Bu nedenle içinde bulunan ekipmanlar, çeşitli senaryolara karşı donatılmıştır:

Navigasyon ve Yön Bulma Araçları

• Pusula
• Harita (yerel bölge için)
• El feneri ve sinyal aynası
• İşaret fişekleri, el maytapları, duman üreticiler

Yaşam Desteği Malzemeleri

• Tatlı su bidonları
• Gıda kutuları (dayanıklı acil durum rasyonları)
• İlk yardım çantası
• Termal koruma tulumları (TPA)
• Dalma giysileri ve can yelekleri

Manivela ve Yürütme Araçları

• Kürekler
• Dümenci palası
• Yedek motor kiti
• Yelken (varsa)

Yangınla Mücadele ve Tahliye Araçları

• Yangın söndürücü
• Kepçe ve süpürge
• Emniyet kemerleri
• Deniz tutma kovaları ve süzgeçler

Tüm bu malzemelerin sayısı ve kapasitesi, filikanın taşıyabileceği kişi sayısına göre ölçeklendirilir.

Filikanın İndirilmesi ve Kullanımı

Filikalar, matafora adı verilen vinç sistemleri ile denize indirilir. Bu sistem halat tamburları, askı kancaları ve freni içeren mekanik bir düzeneğe sahiptir. Serbest düşme sistemine sahip filikalar ise yükle birlikte rampadan denize bırakılır.

Filikaya biniş öncesinde, tüm yolcuların emniyet kemerleri bağlanır, iç ışıklandırma kontrol edilir ve motor sistemi hazırlanır. İndirme işlemi, gemi mürettebatının haftalık olarak tatbikatla öğrendiği özel prosedürlere uygun şekilde gerçekleştirilir.

Bakım, Kontrol ve Sertifikalandırma

Filikaların sorunsuz çalışabilmesi için düzenli olarak aşağıdaki işlemler yapılmalıdır:

• Haftalık bakım: Motor testi, yakıt kontrolü, aydınlatma kontrolü
• Aylık kontrol: Malzeme eksiklerinin giderilmesi, akü ve batarya ölçümleri
• Yıllık sertifikalandırma: Yetkili denetim kuruluşlarınca yapılan kontroller neticesinde sertifika yenilemesi yapılır

Ayrıca, indirme sistemleri (matafora, halatlar, kancalar) düzenli yağlanmalı ve 5 yılda bir tüm halatlar yenilenmelidir.

Eğitim ve Rol Tatbikatları

STCW Sözleşmesi kapsamında, gemi personeli yılda belirli periyotlarda can kurtarma araçlarının kullanımıyla ilgili uygulamalı eğitimlere katılmak zorundadır. Bu eğitimler sırasında filika motoru çalıştırılır, iniş ve biniş senaryoları canlandırılır. Eğitimlerde amaç, personelin olağanüstü durumlara hazırlıklı olmasını sağlamaktır.

Filika, deniz taşımacılığında insan hayatının korunması açısından hayati öneme sahip bir araçtır. Gemi tipine göre seçilen, uluslararası güvenlik standartlarına uygun biçimde tasarlanan ve doğru donanımla desteklenen bir filika, kriz anlarında yaşamla ölüm arasındaki farkı belirleyebilir. Bu nedenle tasarımı, yerleşimi, donanımı, bakımı ve eğitim süreçleri hiçbir zaman ihmal edilmemelidir.