Gemlik, Türkiye'nin Marmara Bölgesi'nde, Bursa iline bağlı, zeytinciliğiyle tanınan ve Marmara Denizi'ne kıyısı olan önemli bir liman ilçesidir.

Antik çağlarda Gemlik, Bursa civarında kurulan en eski kentlerden biridir ve tarihi M.Ö. 12. yüzyıla kadar uzanır. Efsaneye göre, Herkül’ün kaybolan arkadaşı Syrus’un adını verdiği bir yerleşim olarak kurulmuştur. M.Ö. 630’da Milet’ten gelen kolonilerce Kios adıyla yeniden kurulan kent, sırasıyla Lidyalılar (M.Ö. 556), Persler (M.Ö. 499), Delos Konfederasyonu (M.Ö. 466) ve tekrar Persler (M.Ö. 412) egemenliğine girmiştir. M.Ö. 334’te Büyük İskender’in, M.Ö. 301’de Lysimakhos’un ve M.Ö. 281’de 1. Selevkos’un eline geçen kent, M.Ö. 280’de Bitinya Krallığı’nın koruması altında bağımsız bir kent devletine dönüşmüştür. Ancak M.Ö. 202’de Makedonya Kralı V. Filip tarafından ele geçirilip yağmalanmış ve Bitinya Kralı 1. Prusias’a verilerek adı Prusias ad Mare (Denizdeki Prusias) olarak değiştirilmiştir. M.Ö. 89-85 ve M.Ö. 73-71 arasında Pontus Kralı 6. Mithridates’in işgaline uğrayan kent, M.Ö. 74’te Roma Cumhuriyeti’ne katılmıştır.

M.S. 395’te Doğu Roma İmparatorluğu’na geçen Gemlik, 1087’de Selçuklu kumandanı Ebul Kasım tarafından ele geçirilmiş ve “gemilerin yanaştığı ve üretildiği yer” anlamına gelen "Gemilik" adını almıştır. Bu isim zamanla "Gemlik"e dönüşmüştür. 1097’de 1. Haçlı Seferi ile yeniden Doğu Roma’ya geçen kent, 1207-1224 arasındaki Latin İmparatorluğu işgali hariç, 1261’de İznik İmparatorluğu’na bağlanmıştır. 1336’da Orhan Bey döneminde Osmanlı egemenliğine giren Gemlik, Osmanlı devrinde Yıldırım Camii ve Medresesi’ne vakfedilmiş bir kasaba olmuştur. 1856’da Gemlik-Bursa karayolunun yapılmasıyla canlanmış ve belediye örgütü kurulmuştur.

Kurtuluş Savaşı sırasında 6 Temmuz 1920’de İngiliz işgaline uğrayan Gemlik, 8 Temmuz 1920’de Yunanlılara devredilmiş ve 11 Eylül 1922’de Halit Paşa komutasındaki Kocaeli Grubu tarafından kurtarılmıştır. Lozan Antlaşması sonrası Hristiyan nüfus mübadeleyle ayrılmış, yerlerine Yunanistan’dan gelen Türkler yerleşmiştir.

^{Gemlik Hakkında Tanıtıcı Video (TRT Haber)}

Coğrafi Yapı

Gemlik, Bursa’nın 32 km kuzeyinde, Marmara Denizi’nin sakin Gemlik Körfezi kıyısında yer alır. 29.13 derece doğu meridyeni ve 40.12 derece kuzey enlemi üzerinde bulunan ilçenin yüzölçümü 413 km²’dir. Kuzeyde Yalova’nın Armutlu ve Çınarcık, doğuda Orhangazi, güneydoğuda Yenişehir, güneyde Kestel, Gürsu ve Osmangazi, batıda Mudanya ilçeleriyle çevrilidir.

Gemlik Körfezi’ni çevreleyen Samanlı ve Katırlı Dağları’nın yamaçları ilçenin arazisini oluşturur. Dağlarla kıyı arasında Engürücük ve Gemlik ovaları gibi çok sayıda ova bulunur; ilçe merkezi Gemlik Ovası’nın batı ucunda kurulmuştur. İlçenin en yüksek noktası Katırlı Dağları’ndaki Üçkaya Tepesi’dir. Akarsu ve göl açısından fakir olan ilçede, Karsak Çayı (Sazlık Deresi) en fazla su taşıyan, Kocadere ise en uzun akarsudur. Kocadere, Katırlı Dağları’ndan doğar ve Engürücük Ovası’nı suladıktan sonra körfeze dökülür. Körfez, Tuzla ve Kapaklı burunlarının oluşturduğu doğal bir havza olup sakin ve dalgasızdır; derinliği 1-150 m arasında değişir. Jeolojik olarak eski ve yeni kayaçlardan oluşan ilçe, volkanik kütleler ve çöküntü alanlarıyla karakterizedir.

İklim ve Bitki Örtüsü

Gemlik’te genellikle Akdeniz iklimi hâkimdir ancak Karadeniz iklimine geçiş özellikleri gösterir. Sıcaklık +42.6°C ile -25.7°C arasında seyreder; yıllık yağış miktarı 456.2 mm ile 1217.4 mm arasında değişir ve ortalama 113 gün yağışlıdır. Temmuz, 22 mm yağışla en kurak, aralık ise 98 mm ile en yağışlı aydır. Temmuzda ortalama sıcaklık 23.3°C, Ocak’ta ise 5.8°C’dir.

Bitki örtüsü maki, orman ve zeytinliklerden oluşur. Toprakların %43’ü zeytinlik, %44’ü tarla, %5’i çayır ve mera, %8’i ise ekime elverişsizdir. Zeytinlik alanlar ilçenin tarımsal karakterini belirler.

Sosyal Yapı

1891 Osmanlı nüfus sayımına göre Gemlik’te 38.812 kişi yaşamaktaydı; %43’ü Ermeni (16.623), %39’u Türk (15.340), %17’si Rum (6.575) idi ve nüfusun %61’i Hristiyandı. Kurtuluş Savaşı sonrası mübadeleyle Hristiyan nüfus ayrılmış, Yunanistan’dan gelen Türk göçmenler yerleşmiştir. Günümüzde ilçe merkez nüfusunun %80’i ticaretle uğraşır; tuzlu zeytin, yağ ve sabun ticareti öne çıkar. Sağlık altyapısı olarak 1 devlet hastanesi (260 yatak), 1 özel hastane (7 yatak), 9 aile sağlığı merkezi, 4 sağlık evi bulunur. Doktor başına 990 kişi, 10.000 kişiye 38 yatak düşer. 2018’de 10.059 kişi yatarak tedavi görmüş, 9.531 ameliyat yapılmıştır. Ancak 2016-2018 arasında intihar vakaları artmış, 159 olay kaydedilmiştir.

Ekonomik Yapı

Gemlik ekonomisi tarım, sanayi, balıkçılık ve ticarete dayanır. Türkiye’nin en lezzetli sofralık zeytinleri Gemlik’te üretilir. Elma, armut, şeftali, fasulye, enginar, salatalık, domates, bezelye, patlıcan ve biber de yetiştirilir. Türkiye’nin ilk konserve fabrikası (Rifat Minare Koll. Şti.) burada kurulmuş, sebzecilik ve konservecilik gelişmiştir. Hayvancılık dağ köylerinde yaygındır, tavukçuluk ise ilçede artmaktadır. Balıkçılık, körfezin zengin balık çeşitliliğiyle önemli bir gelir kaynağıdır.

Sanayide zeytin imalatı başı çeker. 1937’de kurulan Sümerbank Suni İpek Fabrikası ilçenin gelişiminde rol oynamış ancak kapatılmıştır. Tügsaş, Borusan, Çimtaş, Borçelik ve MKS gibi fabrikalar sanayi altyapısını oluşturur. Gemlik’te çıkartılan damarlı mermer, diabas (dünyada sadece iki merkezde bulunur) ve alçı taşı ihracatı ekonomiye katkı sağlar. Bursa Serbest Bölgesi, 7.000 kişilik istihdamla ilçenin ekonomik yapısında önemli bir yere sahiptir. Liman kenti olan Gemlik, Marmara Bölgesi’nin deniz yolu taşımacılığında stratejik bir merkezdir.

Turizm Potansiyeli

Gemlik, 1. derecede turistik bir ilçedir. Kurşunlu, Küçük Kumla, Büyük Kumla ve Karacaali’deki dinlenme evleri, oteller, moteller, kamp alanları ve pansiyonlar turistleri ağırlar. Umurbey’deki Celal Bayar Kütüphanesi, Müzesi ve anıt mezarı önemli çekim merkezleridir. Balıkpazarı Camii (kiliseden çevrilme) ve Çarşı Ali Paşa Camii tarihî yapılardandır. Körfezin doğal güzellikleri ve sakin suları da turizmi destekler.

Demografik Yapı

2024 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre Gemlik’in nüfusu 123.361’dur ve kilometrekareye 245 kişi düşer. Hızlı kentleşme ve göçler nedeniyle yamaçlarda yoğun yapılaşma gözlenir. Eski kent dokusu, özellikle sahil kesimlerinde tahrip olmaktadır. İlçenin ana caddesi İstiklal Caddesi’dir. Kumla - Armutlu yolu da yeni bir ana cadde olarak gelişmektedir.