Gül Baba Türbesi, Macaristan’ın başkenti Budapeşte’de, Budin yakasında yer alan klasik Osmanlı dönemine ait önemli bir tekke ve türbe yapısıdır. Osmanlı-Macar kültürel mirasının sembollerinden biri olarak kabul edilen yapı, hem mimarî özellikleri hem de tarihî arka planıyla dikkat çekmektedir.

Tarihçe

Gül Baba’nın 1541 yılında Budin’in fethi sırasında ya da hemen sonrasında vefat ettiği kabul edilmektedir. Türbe, 1543–1548 yılları arasında Budin Beylerbeyi Yahyâ Paşazâde Mehmed Paşa tarafından yaptırılmış, kısa bir süre sonra da Gül Baba adına bir tekke inşa edilmiştir. Evliya Çelebi’ye göre, tekke o dönemde Macaristan’daki en büyük Bektaşi tekkesi idi.

16.yüzyılda tekke, hem askerî hem de dinî açıdan önemli bir merkez haline gelmiş; barış zamanlarında dervişler tarımla ve ibadetle uğraşırken, savaş zamanlarında yeniçerilere eşlik ederek manevi destek vermişlerdir. 1566 tarihli bir belgeye göre tekke, altmış dervişi barındıracak büyüklükteydi ve Tuna Nehri üzerindeki değirmenler, bazı kilise yapıları ve Solymár nahiyesinin tümü gibi zengin vakıflara sahipti.

^{Gül Baba Türbesi (3Dpano.hu)}

Mimari Özellikler

Türbe, klasik Osmanlı mimarî üslubunu yansıtan sekizgen planlı bir yapıdır. Kesme taş malzeme ile inşa edilen türbenin üzeri kurşunla kaplı kasnaksız bir kubbe ile örtülmüştür. Yapının bir cephesindeki duvar uzunluğu dıştan 322 cm, içten ise 255 cm'dir. Kubbe yüksekliği içeriden 670 cm, cephe yüksekliği ise 510 cm’dir.

Giriş kapısı kıble yönündedir. Sandukanın ayakucunda dikdörtgen biçimli ve taş kemerli bir pencere bulunur. Sekizgen planı oluşturan köşe taşları, cephelerden yaklaşık 6 cm dışa taşır. Metrik ölçüler arşın sistemine çevrildiğinde yapının duvar kalınlığı 1 arşın, kubbe çapı 8 arşın, sekizgen kenarları 4 arşın, toplam plan 10 x 10 arşınlık bir ızgaraya denk düşmektedir.

Evliya Çelebi, türbenin içini "çiçekli bir bahçe içinde kurşun örtülü kubbede gömülü, yeşil çuha ile örtülü sandukalı, başında Bektaşi tacı bulunan ve Kur’an ayetleri ile süslenmiş bir mekân" olarak tasvir eder.

^{Gül Baba Türbesi Plan ve Kesiti (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi)}

Tekke ve Ziyaret Kültürü

Gül Baba Tekkesi’nde meydanevi, yazlık ve kışlık bölümler, derviş hücreleri ve büyük bir imaret (aşevi) bulunmaktaydı. Tekkenin etrafındaki hazîre, dönemin en büyük Müslüman mezarlığıydı. Sefere çıkan gaziler burada kurban keser, dua eder ve ruhani destek talep ederlerdi. Bu gelenekler Gül Baba’yı halk arasında veli mertebesine taşıdı.

16.yüzyıl şairi Bosnalı İntizâmî'nin "Budin Şehrengizi" adlı eserinde tekkenin mimarisi ve sosyal işlevleri ayrıntılı olarak anlatılır. Gül Baba, şiirlerde mistik ve kutsal bir kişilik olarak betimlenmiştir.

Yıkım, Dönüşüm ve Onarımlar

Budin'in 1686’da Habsburglar tarafından ele geçirilmesinin ardından tekke yıkılmış, çevresindeki Müslüman mezarlığı kaldırılmış, yerlerine manastır ve bağlar yapılmıştır. Türbe yapısı, Katolik Cizvit tarikatı tarafından kiliseye dönüştürülmüş, kubbesine aydınlık feneri ve cephesine oval pencere eklenmiştir.

19.yüzyıl sonlarında mimar Johann Wagner türbenin bulunduğu alanı satın almış ve burada Rönesans tarzında bir galeri inşa ettirmiştir. Bu dönemlerde türbe bazen Türk kimliğiyle korunmuş, bazen Hristiyan yapısına dönüştürülmüştür. 1867’de Sultan Abdülaziz’in Budapeşte ziyareti ihtimali türbenin onarımına vesile olmuş, padişah gelmese de Tuna üzerinde kendisine buradan alınan toprak sunulmuştur.

20.yüzyılda türbe çeşitli onarımlar geçirmiştir. 1885’te Lajos Grill adlı mimar tarafından, 1973 yılında ise Türk hükümeti tarafından kapsamlı biçimde restore edilmiştir. Bu kapsamda seccade, halı, şamdan ve yazı levhaları gönderilmiştir. 1917 yılında Semih Rüstem türbenin rölövesini çizmiş, 1940'lı yıllarda “Gülbaba” adıyla bir film çekilmiştir. Hacı Abdülkerim Germanus ise türbeye ithafen yazdığı "Gülbaba Türbesi’nde Düşünceler" adlı kitabıyla yapının sembolik değerini vurgulamıştır.

Günümüzdeki Durumu

Gül Baba Türbesi, Avrupa’daki en kuzeyde yer alan İslâm mezar anıtı olması bakımından da ayrı bir öneme sahiptir. 2018 yılında Macaristan hükümeti ile Türkiye Cumhuriyeti iş birliğiyle kapsamlı bir restorasyon ve çevre düzenlemesi gerçekleştirilmiş, türbe yeniden ziyarete açılmıştır. Günümüzde bir ziyaretgâh ve kültürel temas noktası olarak kullanılmakta, Türk-Macar dostluğunun bir simgesi olarak değerlendirilmektedir.