Hasan Paşa Hanı, Diyarbakır’ın tarihî ticaret merkezinde, Ulu Camii’nin doğu girişinin karşısında, Gazi Caddesi üzerinde yer alan iki katlı bir handır. Hanın üzerindeki kitabelerden anlaşıldığı üzere, yapımına 1572-1575 yılları arasında, dönemin Diyarbakır Valisi ve Sokullu Mehmet Paşa’nın oğlu Vezirzade Hasan Paşa tarafından başlanmıştır. Ancak Hasan Paşa’nın başka bir göreve atanması nedeniyle inşaat tamamlanamamış ve han, bir sonraki vali Özdemiroğlu Osman Paşa döneminde bitirilmiştir. Yapının doğu, güney ve giriş kapısının üzerinde olmak üzere üç noktasında, hanın kim tarafından ve ne zaman yaptırıldığına dair bilgiler içeren kitabeler bulunmaktadır.
Hasan Paşa Hanı (Diyarbakır Valiliği)
Tarihçesi ve Tanıklıklar
Hasan Paşa Hanı, Diyarbakır’ın en önemli tarihî yapılarından biri olarak asırlardır ayakta durmaktadır. 1612 yılında Diyarbakır’a gelen Polonyalı Simeon, seyahatnamesinde handan bahsederken, “Çok sayıda oda ve 500 beygiri barındırabilen yer altında iki büyük ahırının var olduğundan” söz etmiştir. XVII. yüzyılda şehri ziyaret eden Evliya Çelebi ise hanı “Kale misali, gayet metin ve müstahkem bir yapı” olarak tanımlamıştır. 19. yüzyılın ilk yarısında İngiliz seyyah Buckingham da 1815 yılına dair notlarında, hububat piyasasının bu handa toplandığını belirterek, yapının o dönemde de ticari önemini koruduğunu doğrulamıştır.
Hasan Paşa Hanı (Diyarbakır Valiliği)
Mimari Özellikleri
Dikdörtgen bir plan şemasına sahip olan Hasan Paşa Hanı, bodrum, avlulu bölüm ve üst kat olmak üzere üç katlıdır. Avlusu da dikdörtgen formda olup, oldukça geniş bir alan kaplar. Avlunun ortasında, altı sütuna dayanan sivri kemerlerle desteklenmiş, üstü kubbeyle örtülü, baldaken tarzında bezemesiz bir şadırvan bulunmaktadır. Bu şadırvan, avluya hareket katan sade ama zarif bir unsurdur. Avluya açılan batı ve doğu eyvanların sağında ve solunda üst kata çıkan merdivenler yer alır. Üst katlarda revaklar bulunmakta, bu revakların gerisinde ise odalar sıralanmaktadır. Hanın bodrum katında, kervanların hayvanlarını barındıran ahır bölümleri mevcuttur; merdivenle inilen eyvanın iki yanındaki kapılar bu ahırlara geçiş sağlar.
Hanın cephelerinde siyah ve beyaz taşların yatay sıralar halinde kullanılması, yapının dikdörtgen formunu vurgulayarak olduğundan daha uzun görünmesini sağlamaktadır. Cepheler, taş konsollar üzerine oturan bir silmeyle sonlanır. Batı, güney ve doğu yönlerinde birer kapı bulunur; batı girişi Gazi Caddesi’ne, diğerleri ise hana bitişik kapalı çarşılara açılır. Batı cephesinin altında beşik tonozlu dükkânlar yer alır. Deliller Hanı’ndan sonra Diyarbakır’daki ikinci büyük han olan Hasan Paşa Hanı, avlulu ve iki katlı mimarisiyle dikkat çeker.
Hasan Paşa Hanı (Diyarbakır Valiliği)
Günümüzdeki Durumu
Günümüzde turistik bir gezi mekânı olarak hizmet veren Hasan Paşa Hanı, son yıllarda restore edilerek halkın kullanımına sunulmuştur. Alt kattaki dükkânlar ve odalar iş yeri ve alışveriş merkezi olarak faaliyet gösterirken, avlusu kafe ve dinlenme alanı olarak değerlendirilmektedir. Eskiden deve ve atların gecelediği ahırların bir kısmı kapalı restoran, bir kısmı ise kitap evi olarak işlevlendirilmiştir. Bu dönüşüm, hanın tarihî dokusunu korurken modern ihtiyaçlara da uyum sağlamasını mümkün kılmıştır.
Hasan Paşa Hanı, Diyarbakır’ın ticaret ve kültür hayatında önemli bir yer tutmuş, geçmişten günümüze uzanan işlevselliği ve mimari estetiğiyle dikkat çeken bir yapı olarak varlığını sürdürmektedir.
Hasan Paşa Hanı (Diyarbakır Valiliği)
