Hasankeyf Müzesi, Batman’ın Hasankeyf ilçesindeki yeni yerleşim alanında, Dicle Nehri kıyısına yakın bir noktada yer alır. Müze, Ilısu Barajı’nın su tutma süreciyle birlikte baraj gölü altında kalacak alanlarda gerçekleştirilen arkeolojik kurtarma kazılarından çıkarılan eserleri koruma ve sergileme amacıyla kurulmuştur. Bölgesel ölçekte planlanan müze, Batman, Mardin, Diyarbakır ve Siirt illerinden elde edilen buluntulara ev sahipliği yapar. Arkeopark alanı, açık hava teşhirleri ve canlandırmalarıyla hem yerli hem yabancı ziyaretçilere bölgenin çok katmanlı tarihini sunar. 

Tarihçe 

Hasankeyf Müze Binası’nın inşasına 2012 yılında başlanmış, 2015’te geçici kabulü, 2019’da ise kesin kabulü yapılmıştır. 

2017’de “III. Milli Kültür Şurası Eylem Planı” kapsamında kültür varlıkları potansiyeli yüksek bölgelerde yeni müzeler kurulması hedefi doğrultusunda Hasankeyf’te müze oluşturulması kararlaştırılmıştır. 10 Mayıs 2019’da resmi olarak “Hasankeyf Müzesi Müdürlüğü” kurulmuş, 25 Aralık 2019’da kurucu müdür atanmıştır. 

Müze ilk olarak Batman Müzesi’ne bağlı bir birim olarak faaliyet göstermeye başlamış, 29 Eylül 2018’de zemin kattaki teşhir salonu açılmıştır. Üst kat teşhirlerinin büyük bölümü 2019’da tamamlanmıştır. Müze, Ilısu Barajı ve HES Projesi çerçevesinde bölge müzesi işlevini üstlenerek, Türkiye’nin en kapsamlı kurtarma kazısı koleksiyonlarından birini barındırır hale gelmiştir. 

Mimari ve Fiziksel Yapı 

Hasankeyf Müzesi, Hasankeyf’in tarihi dokusuna uyumlu çağdaş bir mimari anlayışla tasarlanmıştır. Yapıda giriş yapıları, sahne ve açık hava tiyatrosu, sera, park ve onarım binaları ile kültür park alanı yer alır. 

102.668,11 m²’lik geniş bir alana yayılmış olup yaklaşık 4.000 m² kapalı alana sahiptir. İç mekânda 14 ayrı teşhir salonu bulunur. Bu salonlar kronolojik ve tematik sergi düzenine göre planlanmıştır. Alan içinde ayrıca konferans salonu, çocuk eğitim atölyesi, müze mağazası, kütüphane, idari birimler, restorasyon atölyesi ve laboratuvar yer almaktadır. 

Koleksiyon ve Teşhir Düzeni 

Müze koleksiyonu, başta Ilısu Barajı etkileşim alanındaki kurtarma kazıları olmak üzere bölgedeki farklı arkeolojik çalışmalar sonucu elde edilen eserlerden oluşur. Batman, Diyarbakır, Siirt ve Mardin illerindeki müzelerden devredilen eserler ile satın alma ve hibe yoluyla gelen eserler de koleksiyonun bir parçasıdır. 

Prehistorik ve İlk Çağ Dönemleri 

• Paleolitik Dönem: Dicle Vadisi ve Raman Dağı yüzey araştırmalarında bulunan obsidyen ve çakmaktaşı aletler. 
• Neolitik Dönem: Körtik Tepe, Demirköy, Hakemi Use, Karavelyan, Grikihaciyan, Salat Tepe, Kenan Tepe, Gusir Höyük, Hasankeyf Höyük, Hallan Çemi, Sumaki Höyük gibi yerleşimlerden taş ve kemik eserler. 
• Kalkolitik Dönem: Siirt Başur Höyük’ten pişmiş toprak eserler. 
• Erken Tunç Dönemi: Başur Höyük’ten pişmiş toprak ve metal eserler. 
• Orta ve Geç Tunç Dönemi: Gre Amer Höyük, Salat Tepe, Müslüman Tepe, Gre Cano Höyük’ten pişmiş toprak ve metal buluntular. 

Demir Çağı ve Sonrası 

• Orta ve Geç Asur Dönemi: Gre Cano, Kavuşan, Ziyarettepe, Üçtepe Höyük; Zeviya Tivilki, Kuriki Höyük’ten pişmiş toprak ve taş eserler. 
• Demir Çağları: Gre Amer, Çemi Alo Höyük; Salat Tepe, Müslüman Tepe, Kavuşan, Ziyarettepe, Üçtepe Höyük’ten kemik, pişmiş toprak ve metal eserler. 
• Pers ve Helenistik Dönem: Gre Amer, Çemi Alo, Kuriki Höyük; Kavuşan Höyük, Müslüman Tepe’den kemik, pişmiş toprak ve cam eserler. 
• Roma Dönemi: Benuva Şengi, Ilısu Höyük, Zuraki Zeri Höyük; Çattepe Höyük; Salat Tepe, Sumaki Höyük, Kuriki Höyük’ten pişmiş toprak eserler. 

Ortaçağ ve Sonrası 

• İslami Ortaçağ Dönemleri: Emevi, Abbasi, Hamdani, Mervani, Artuklu, Eyyubi ve Akkoyunlu dönemlerine ait taş, metal, cam ve seramik eserler. 
• Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi: Dönemin günlük yaşamını yansıtan etnografik eserler, mimari unsurlar, sikkeler. 

Özel Bölümler ve Canlandırmalar 

Müzede, farklı dönemlere ait canlandırmalar ve dioramalarla desteklenmiş kronolojik sergileme yapılır. Neolitik köy canlandırması, dönemsel kıyafetler, yaşam alanı maketleri ve mum heykellerle ziyaretçilere “o dönemde yaşıyormuş” hissi verilir. 

Müzenin dikkat çekici bölümlerinden biri de El-Cezeri Bilim Merkezi’dir. 1136–1206 yılları arasında yaşamış, sibernetik alanında öncü El-Cezeri’ye ait icatların sergilendiği bu bölüm, ziyaretçilere Ortaçağ İslam dünyasının bilim ve teknoloji mirasını tanıtır. 

Arkeopark Alanı 

Müze alanında yer alan Arkeopark’ta, Ilısu Barajı nedeniyle taşınan anıtsal eserlerin bazıları ve bunların birebir ölçekli maketleri bulunur. Zeynel Bey Türbesi, Er Rızk Camii minaresi, Süleyman Han Camii minaresi, Yamaç Külliyesi mihrabı, Koç Camisi kapısı ve mihrabı, Orta Kapı, Kızlar Camisi gibi yapılar burada temsil edilir. 

Önemi ve İşlevi 

Hasankeyf Müzesi, yalnızca Hasankeyf’in değil, Dicle Havzası’nın tüm arkeolojik mirasını belgeleyen ve koruyan bir merkezdir. 4 bini aşkın eserden oluşan koleksiyonuyla bölgenin tarihsel sürekliliğini sunar. Hem arkeolojik hem etnografik müze özelliği taşır. Modern müzecilik teknikleri, interaktif sistemler ve eğitim odaklı sergileme anlayışıyla bölgedeki kültürel turizmin odak noktalarından biridir.