“Hâtıra Defteri”, Millî Mücadele’nin ve özellikle Erzurum Kongresi’nin önde gelen isimlerinden Süleyman Necati Güneri’nin (1881–1952) kaleme aldığı, Dergâh Yayınları tarafından “Erzurum Kitaplığı” serisi kapsamında yayımlanan anı türünde bir eserdir. Güneri’nin yaşamının belirli bir dönemini konu alan kitap, özellikle Millî Mücadele süreci ve Erzurum Kongresi günlerine ilişkin birinci elden bilgi sunmaktadır. Eserin yayına hazırlığı Ali Birinci tarafından gerçekleştirilmiş olup, ilk baskısı Kasım 1999’da yapılmış ve kitap 118 sayfadan oluşmaktadır.
İçerik ve Tematik Yapı
“Hâtıra Defteri”, Süleyman Necati Güneri’nin Millî Mücadele dönemindeki faaliyetlerini ve özellikle Erzurum Kongresi’ndeki görev ve gözlemlerini merkeze almaktadır. Güneri, bireysel çalışmaları ve yayımladığı “Albayrak” gazetesi aracılığıyla Erzurum’daki siyasi ve toplumsal süreçlerde etkin bir konumda yer almıştır. Kitapta, bu gazetenin Millî Mücadele’nin başlangıç evresindeki rolüne dikkat çekilmekte, dönemin iletişim araçları ve kamuoyu oluşturma faaliyetlerine dair veriler sunulmaktadır.
Eserde yer alan anılar, Güneri’nin yaşadıklarına ve gözlemlerine dayalı olarak, Erzurum Kongresi’nin hazırlık süreci, yürütülüşü ve sonuçlarına ilişkin tarihsel bağlamda bilgi sağlar. Anlatılar, sınırlı sayfaya rağmen döneme ilişkin çeşitli ayrıntıları içermektedir. Kitap, Erzurum Kongresi’nin 80. yılı vesilesiyle yayımlanmış olup, dönemin belgelenmesine katkı sağlama amacı taşımaktadır.
Yazarın bireysel tanıklığı çerçevesinde sunulan bu anlatımlar, dönemin atmosferini, alınan kararları, kongredeki tartışmaları ve Millî Mücadele’nin Doğu Anadolu’daki seyrini birincil kaynak olarak aktarmaktadır. Bu yönüyle eser, hem tarih araştırmaları hem de söz konusu dönemin yerel gelişmeleri açısından bilgi sağlayıcı niteliktedir.
Dil ve Üslup
Eserin dili, anı türünün karakteristiğine uygun biçimde sade ve doğrudan olup, dönemin ifade biçimlerini yansıtır. Metin, kişisel gözlemleri içermekle birlikte, anlatımda tarihsel bağlam ön planda tutulmakta; herhangi bir abartı, övgü veya reklam diline yer verilmemektedir. Bu özellik, eserin tarihsel içerik bakımından incelenmesine uygun bir zemin sunmaktadır.
Yayına Hazırlayanın Konumu ve Eserin Araştırma Değeri
Eseri yayına hazırlayan Ali Birinci, özellikle Türk yakın tarihi ve arşiv belgeleri üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan bir araştırmacıdır. Metnin kaynaklara dayalı olarak yayıma hazırlanması, eserin akademik bağlamda değerlendirilmesini kolaylaştırmaktadır.
“Hâtıra Defteri”, Erzurum Kongresi’nin yapıldığı döneme ilişkin birinci elden bilgi veren az sayıdaki kaynak arasında yer almakta ve bu yönüyle tarih yazımı açısından önem taşımaktadır. Eser, resmî belgelerin ve genel tarih anlatılarının ötesinde, bir dönemin tanığı tarafından yazılmış olması nedeniyle, Millî Mücadele, Erzurum Kongresi, yakın dönem Türk siyasi tarihi, yerel tarih araştırmaları ve anı yazını gibi alanlarda çalışan araştırmacılar için başvurulabilir bir kaynak niteliğindedir.
