Haymana, Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan ve Ankara iline bağlı bir ilçedir. Başkente yaklaşık 75 kilometre uzaklıkta bulunan ilçe, geniş bir yüzölçümüne sahiptir ve rakımı ortalama 1.260 metredir. İlçeye ulaşım kara yoluyla sağlanmakta olup, hem Ankara’dan hem de çevre ilçelerden toplu taşıma araçlarıyla kolayca erişim mümkündür. İlçenin doğusunda Balâ, güneyinde Kulu ve Cihanbeyli, batısında Polatlı ve kuzeyinde Gölbaşı ilçeleri yer alır. İlçe topraklarının 2/3'ünü Haymana Platosu oluşturur.
Ankara, Haymana (Haymana Belediyesi)
Tarihçe
Haymana’nın tarihi oldukça eskilere dayanır. Bölgede yapılan arkeolojik araştırmalar, yerleşim izlerinin Hititler dönemine kadar uzandığını göstermektedir. Daha sonra Frigler, Persler, Romalılar ve Bizanslılar gibi birçok medeniyetin egemenliği altında kalan Haymana, Malazgirt Zaferi sonrası Selçukluların hâkimiyetine girmiştir. Özellikle Kurtuluş Savaşı sırasında büyük öneme sahip olmuş, Sakarya Meydan Muharebesi’nin bazı cepheleri Haymana topraklarında gerçekleşmiştir. Bu nedenle ilçede birçok şehitlik ve anıt yer almaktadır.
Haymana isminin kökeniyle ilgili çeşitli rivayetler bulunmaktadır. Bunlardan en bilineni, Osmanlı Devleti'nin kurucusu Osman Gazi’nin annesi olan Hayme Ana’ya dayandırılan rivayettir. Anlatılanlara göre Hayme Ana, bugünkü ilçe merkezinin bulunduğu bölgede vefat etmiş ve buraya defnedilmiştir. Mezarı burada bulunduğu için, zamanla “Hayme Ana” ismi halk arasında değişime uğrayarak “Haymana” halini almıştır.
Bununla birlikte, “Haymana” kelimesinin etimolojik kökeni de dikkat çekicidir. Kaşgarlı Mahmud’un Divanü Lügati’t-Türk adlı eserinde “haymana” kelimesi; mera, otlak ve yeşillik anlamlarında kullanılmaktadır. Bu anlam, ilçenin coğrafi yapısı ve geçmişteki kullanım biçimiyle de örtüşmektedir.
Tarihi kaynaklarda ise bölgeden farklı adlarla söz edilmektedir.
18. yüzyılda Ankara çevresinin idari yapısında bu bölgeye “Haymanateyn” adı verilmiştir. Ayrıca, 1588–1590 yıllarına ait Ankara Şer’iye Sicilleri’nde bölgeden “Büyük Haymana” ve “Küçük Haymana” şeklinde bahsedildiği görülmektedir. Bu ifadeler, Haymana'nın tarih boyunca yerleşim ve idari anlamda önemli bir merkez olduğunu göstermektedir.
Coğrafya ve İklim
Coğrafi açıdan Haymana, tipik bir İç Anadolu ilçesidir. Geniş bozkır arazileri ve meralarıyla dikkat çeker. Karasal iklimin etkisindedir; yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve kar yağışlı geçer. Bu doğal yapı, ilçedeki tarım ve hayvancılık faaliyetlerini de şekillendirmiştir. Buğday ve arpa gibi tahıl ürünleri yaygın olarak yetiştirilirken, büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık da halkın önemli geçim kaynakları arasındadır.
Nüfus ve Demografik Yapı
Haymana Kaymakamlığı güncel verilerine göre, Haymana ilçesinin 2021 yılı itibarıyla toplam nüfusu 27.298 kişidir. Bu nüfusun 7.693'ü ilçe merkezinde yaşarken, kalan 19.605 kişi ise kırsal mahallelerde (dış mahallelerde) ikamet etmektedir. Veriler, Haymana’nın önemli bir kısmının kırsal yerleşimlerde yaşadığını ve ilçenin demografik yapısında merkez dışı nüfusun belirleyici olduğunu göstermektedir.
Haymana ilçesinde ekonomik imkânların sınırlı olması ve başta Ankara olmak üzere büyükşehirlere yönelen göç hareketleri sebebiyle, ilçenin nüfusu giderek azalmakta ve genç nüfusun kentlere yönelmesiyle birlikte yaş ortalamasında da artış yaşanmaktadır. İlçenin demografik yapısı ise oldukça çeşitlidir; bölgede ağırlıklı olarak Türk ve Kürt nüfusun yanı sıra farklı etnik kökenlerden topluluklar da birlikte yaşamaktadır.
Ankara, Haymana Haritası (Ankara Valiliği)
Ekonomik Yapı ve Turizm
Haymana ilçesi ekonomisi büyük ölçüde tarım, hayvancılık ve termal turizme dayanan bir yerleşim yeridir.
Haymana'nın en bilinen özelliği termal kaynaklarıdır. İlçede birçok termal otel ve kaplıca tesisi bulunmaktadır. Sıcaklığı yaklaşık 44–45 derece olan termal suyun, romatizma, cilt hastalıkları ve kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarına iyi geldiği düşünülmektedir. Bu özellik, Haymana’yı hem yerli hem de yabancı turistler için cazip bir sağlık turizmi merkezi hâline getirmiştir. Termal turizm, ilçeye ekonomik refah getirmiş, yeni iş alanları sağlamış ve yatırımları artırmıştır.
Ankara, Haymana Kaplıcaları (Haymana Belediyesi)
Kültür ve Mutfak
Haymana'nın kültürel yapısı, Türk ve Türkmen kökenli halkın yoğun olarak yaşadığı bir bölge olmasıyla şekillenmiştir. Yöre halkı, geleneksel Türkmen kültürünü yaşatmakta olup, bu kültür yerel müzik, dans, giyim ve günlük yaşamda kendini gösterir. Ayrıca, Haymana'nın etrafındaki köylerde hala geleneksel el sanatları ve dokumacılık gibi üretim faaliyetleri yaygındır. İlçede, Haymana Kaplıcaları gibi tarihi ve kültürel yapılar, ilçenin kültür mirasına önemli katkılarda bulunmaktadır. Ayrıca, Kurtuluş Savaşı'nın izleri ilçede görülür; bölgedeki savaş alanları ve anıtlar, tarihsel bir derinlik yaratır.
Haymana mutfağı, İç Anadolu Bölgesi’nin zengin lezzetlerine sahiptir. Haymana'da etli yemekler oldukça yaygındır. Özellikle tandırda pişirilen etler ve kuymak gibi geleneksel yemekler yöresel mutfağın başlıca örneklerindendir. Ayrıca, tarator, bulgur pilavı, kısır gibi mezeler de sıkça tüketilir. Haymana'nın mutfağında hamur işleri de önemli bir yer tutar. Bazlama, gözleme ve simit gibi lezzetler, hem kahvaltılarda hem de öğünlerde sıkça tercih edilir.
