Hat sanatı, estetik değerler gözetilerek ölçülü ve orantılı bir biçimde kamış kalem, is mürekkebi ve diğer el yapımı mürekkeplerle icra edilen bir yazı yazma sanatıdır. Türkiye'de bu sanatın taşıyıcıları ve uygulayıcıları "hattat" ve "hat sanatçısı" olarak adlandırılmaktadır. Bu sanata "güzel yazı" anlamına gelen hüsn-i hat ismi verilmiştir. Sanatın icrasında aharlı kâğıt, kamış kalem, kalemtıraş, makta, hokka ve divit gibi malzemeler kullanılır.
Hat sanatı; mimari, bezeme ve resim gibi izleyende hayranlık uyandıran sanat dallarındandır. Hüsn-i hat ile Kur'an-ı Kerim, ayetler, hadisler, veciz sözler ve beyitler yazılmaktadır. Bu sanat, genellikle kamış kalem ve is mürekkebi kullanılarak aharlı kâğıt ve deri gibi malzemeler üzerine uygulanır. Ayrıca taş, mermer, çini, cam, maden ve ahşap gibi farklı materyaller üzerine de kendine özgü tekniklerle tatbik edilebilir. Kalemin tutuluş ve yürütülüş biçimi, ortaya çıkan harflerin veya terkip denilen kompozisyonların mükemmelliğini sağlamada etkilidir. Hüsn-i hatta sülüs, celi sülüs, nesih, muhakkak, reyhâni, tevki’, rika’, kûfî, siyâkat, ta’lik, celi ta’lik, dîvânî, celi dîvâni, rik’a, gubari gibi çeşitli yazı türleri bulunmaktadır.
UNESCO Tanınırlığı
"Hüsn-i Hat: Türkiye’de İslam Sanatında Geleneksel Güzel Yazı" başlıklı ulusal adaylık dosyası, 2021 yılında UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesi'ne kaydedilmiştir. Bu kayıt, 13-18 Aralık 2021 tarihleri arasında, COVID-19 küresel salgını nedeniyle Fransa’nın başkenti Paris’te çevrim içi düzenlenen Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Hükûmetler Arası Komitesi 16. Oturumunda gerçekleşmiştir. Bu kararla Türkiye'nin UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Temsili Listesi'ndeki unsur sayısı 21'e ulaşmıştır. Bu sürecin başarılı bir şekilde sonuçlanmasında, emeği geçen tüm kurum ve kişiler ile bu geleneği yaşatarak gelecek nesillere aktaran hattatların rolü bulunmaktadır.
Aktarım
Bu sanatın kuşaktan kuşağa aktarımında hattatların önemli bir rolü vardır. Hattatlar, bilgi ve deneyimlerini usta çırak ilişkisi içinde gelecek nesillere aktarırlar. Genellikle kullandıkları malzeme, araç ve gereçleri kendileri yaparlar. Hattatlar sadece yazım biçimini öğretmekle kalmaz, aynı zamanda bu mirasın felsefesini ve sanat ahlakını da çıraklarına aktarırlar.
Kullanım Alanları
Başlangıçta kitaplarda kullanılan hüsn-i hat sanatı, zamanla mimaride de yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Kitap sayfaları ve levhaların yanı sıra, mimari yapıların giriş kapılarında, duvarlarında, mihrap ve minberlerde, kubbelerde bir bezeme unsuru olarak yer almıştır. Kamusal alanlarda süsleme amacıyla kullanılan hat sanatı, şehir kimliğine de katkı sağlar. Kamu alanları ve binalarındaki hüsn-i hat süslemeleri, insanların geçmişleriyle bağ kurmalarına olanak tanır, sosyal hafızalarını ve kültürel kimliklerini güçlendirir.
