Hz. Süleyman Camii; Nasiriyye Camii, Meşhed Camii, Murtaza Paşa Camii ve Kale Camii gibi çeşitli isimlerle anılan, Diyarbakır’ın tarihî ve dinî açıdan önemli yapılarından biridir. Minaresindeki kitabelere göre, 1155-1160 yılları arasında Nisanoğulları döneminde Cemalüddevle unvanlı Nisanoğlu Kemaleddin Ebu’l Kasım Ali tarafından yaptırılmıştır. Mimari özelliklerinden yola çıkılarak, yapının mimarının Hibetullah el-Gürgani olduğu tahmin edilmektedir. Caminin ilk yapılış tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, minare kitabesi bu tarihleri işaret eder.
Hz. Süleyman Camii (Diyarbakır Valiliği)
Konum ve Tarihî Önem
Cami, Diyarbakır İç Kalesi’nde, Oğrun Kapı’nın güneyindeki burcun kenarında, eğimli bir arazi üzerine inşa edilmiştir. En önemli özelliği, Hz. Ömer döneminde Diyarbakır’ın fethinin bu noktadan başlamış olmasıdır. Caminin bitişiğinde yer alan Meşhed, Osmanlılar döneminde düzenlenmiş olup Halid Bin Velid’in oğlu Süleyman ile Diyarbakır’ın fethedilmesi sırasında şehit düşen diğer sahabelerin mezarlarını barındırır. Bu durum, camiyi bir ziyaretgâh haline getirmiş ve günümüzde de bu niteliğini korumasını sağlamıştır.
Hz. Süleyman Camii (Diyarbakır Valiliği)
Yapısal Özellikler
Cami, kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen bir alanı kaplar ve kuzeyindeki son cemaat yerinden harime geçiş sağlanır. İç mekânda süslemeler, mihrap nişi ve tavandaki kalem işi motiflerle sınırlıdır. Dış cephede ise süsleme unsurları, minaredeki kitabelerde yoğunlaşır. Kuzeydoğudaki kare gövdeli minare, silmeli yazı kuşaklarıyla beş bölüme ayrılmıştır. Kalker üzerine sülüs yazıyla işlenen kitabeler, Rumi ve palmet motifli kıvrık dallarla hareketlendirilmiş; yarım oluk ve düz bir silme ile üç yönden çevrilmiştir. Doğudaki kitabe, güneydekine göre daha sağlam durumdadır.
Hz. Süleyman Camii (Diyarbakır Valiliği)
Onarım ve Eklemeler
Yapı, tarih boyunca çeşitli onarımlar ve eklemelerle gelişmiştir. 1631-1633 yıllarında Vali Silahtar Murtaza Paşa tarafından cami ve meşhed esaslı bir onarımdan geçirilmiş; 1631-1632 ve 1656-1658 yıllarında valilik yapan Murtaza Paşa, yapıya çeşme ve tuvaletler eklemiştir. 1875 yılında ise Diyarbakır Valisi Ahmet Tevfik Paşa, caminin dekorasyonunu yenilemiş ve türbesini onartmıştır. Siyah bazalt taştan inşa edilen cami, farklı dönemlere ait yapılarla bir topluluk haline gelmiştir. Batısında Sahabeler Türbesi, namazgâh ve bir çeşme; kuzeyinde ise bir türbe ve başka bir çeşme bulunmaktadır.
Hz. Süleyman Camii (Diyarbakır Valiliği)
Günümüzdeki Durum
Diyarbakır’ın önemli inanç merkezlerinden biri olan Hz. Süleyman Camii, her dönemde ekleme ve onarımlarla zenginleşmiş, günümüzde hem ibadet hem de ziyaret yeri olarak önemini korumaktadır.
Hz. Süleyman Camii (Diyarbakır Valiliği)
