Prof. Dr. İhsan Doğramacı (3 Nisan 1915, Erbil – 25 Şubat 2010, Ankara), tıp profesörü, akademisyen, yönetici ve reformcu kimliğiyle Türkiye ve dünya çapında izler bırakmış bir şahsiyettir. Yaklaşık bir yüzyılı kapsayan yaşamı boyunca çocuk sağlığı, yükseköğretim ve insanlığın refahı için çalışmış; bu alanlarda öncü kurumlar kurmuş ve uluslararası düzeyde tanınan biri olmuştur.

Erken Dönem ve Eğitim Hayatı

İhsan Doğramacı, 3 Nisan 1915’te, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde Kuzey Irak’ın Erbil şehrinde, nüfuzlu bir Türkmen ailesinin ilk çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası Doğramacızade Ali Paşa, Erbil Belediye Başkanı ve Irak Meclisi’nde Ayan Meclisi üyesi olarak görev yapmış bir devlet adamıydı. Annesi İsmet Hanım ise Osmanlı Meclis-i Mebusan’da Kerkük mebusu olan Kırdarzade Mehmet Ali Bey’in kızıydı. Aile, Osmanlı-Rus Harbi sırasında Kafkasya’dan Irak’a göç etmiş ve Türk asıllı bir köken taşımaktaydı. Doğramacı’nın anneannesi Dağıstanlı, büyükbabası ise Gürcü kökenliydi; bu çok kültürlü miras, onun erken yaşlardan itibaren farklı dillere ve kültürlere olan ilgisini şekillendirdi.

İlköğrenimine Erbil’de Türkçe olarak başlayan Doğramacı, 1920’lerde Musul, Kerkük ve Erbil’in İngiliz destekli Irak yönetimine geçmesiyle eğitimine Arapça devam etmek zorunda kaldı. Bu dönemde Erbil’in şiir ve müzik kültürü, onun sanatsal duyarlılığını geliştirdi. Ortaokul ve lise eğitimini Beyrut’taki Amerikan Koleji’nde tamamlayan Doğramacı, burada İngilizce ve Almanca öğrendi; Batı kültürüyle tanıştı. Yüksek öğrenim için İstanbul’a yönelen Doğramacı, 1938’de İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun oldu.

Çocuk sağlığı ve hastalıkları alanında uzmanlaşmak isteyen Doğramacı, ihtisasını Ankara Numune Hastanesi’nde, dönemin önde gelen pediatri uzmanlarından Prof. Dr. Albert Eckstein’ın yanında yaptı. Bu süreçte pediatriye olan ilgisi derinleşti ve 1945-1947 yılları arasında ABD’de ileri eğitim aldı. Harvard Üniversitesi’nde Massachusetts General Hastanesi ve Boston Çocuk Hastanesi’nde 15 ay, ardından Washington Üniversitesi’nde bir yıl doktora sonrası araştırma yaptı. Bu uluslararası deneyim, onun hem bilimsel vizyonunu hem de tıp eğitimine yönelik yenilikçi yaklaşımlarını şekillendirdi.

Akademik ve Mesleki Kariyer

Doğramacı, 1947’de Türkiye’ye dönerek Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde öğretim görevlisi olarak akademik kariyerine başladı. Hızla yükselerek 1949’da doçent, 1955’te profesör unvanını aldı. Aynı yıl, Ankara’nın yoksul bir semtinde Çocuk Sağlığı Enstitüsü’nü kurdu ve bu kurumun başkanlığını 1981’e kadar sürdürdü. 1961’e kadar bu enstitüye Türkiye’nin ilk Hemşirelik, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon, Diyetetik ve Beslenme yüksekokullarını ekledi. 1963’te Hacettepe Tıp ve Sağlık Bilimleri Fakültesi’ni entegre eğitim sistemiyle kurarak Türkiye’de tıp eğitimine yenilikçi bir model getirdi.

Doğramacı’nın liderlik rolleri, 1963-1965 yılları arasında Ankara Üniversitesi Rektörlüğü, 1965-1967 yıllarında Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mütevelli Heyeti Başkanlığı ve 1967-1975 yıllarında Hacettepe Üniversitesi Rektörlüğü ile devam etti. 1967’de Hacettepe Üniversitesi’ni resmi olarak kurarak bu kurumun Türkiye’nin önde gelen eğitim ve sağlık merkezlerinden biri haline gelmesini sağladı. 1975’ten itibaren Hacettepe’nin Onursal Rektörü oldu. 1976-1977 yıllarında Paris Descartes Üniversitesi’nde konuk profesör olarak ders verdi.

1981’de Türkiye’nin yükseköğretim sistemini dönüştürmek amacıyla Yükseköğretim Kurulu’nun (YÖK) kuruluşuna öncülük etti ve 1981-1992 yılları arasında YÖK Başkanlığı yaptı. Bu dönemde Erciyes, Ondokuz Mayıs, Cumhuriyet ve Anadolu üniversitelerinin kuruluşuna katkıda bulundu. 1984’te ise Türkiye’nin ilk vakıf üniversitesi olan Bilkent Üniversitesi’ni kurdu. Bilkent, kısa sürede uluslararası alanda tanınan bir mükemmeliyet merkezi haline geldi ve Doğramacı, 1985’ten 2010’a kadar Mütevelli Heyeti Başkanı olarak görev yaptı.

^{Bilkent Üniversitesi}

Uluslararası Katkılar

Doğramacı’nın etkisi, Türkiye sınırlarını aşarak uluslararası alanda da kendini gösterdi. 1946’da, 31 yaşındayken Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) kuruluşunda yer aldı ve anayasasını imzalayan delegelerden biri oldu. 1960’lardan 1970’lere kadar Kamerun (Yaunde), Nijerya (İfe), Brezilya (Brasilia) ve Kanada (Sherbrooke) gibi ülkelerde tıp ve sağlık eğitimi projelerinde danışmanlık yaptı. 1976’da Dünya Sağlık Asamblesi İkinci Başkanı, 1976-1981’de Türkiye Delegasyonu Başkanı olarak görev aldı. WHO’da Yönetim Kurulu Üyeliği (1979-1982) ve çeşitli danışma kurullarında yer aldı.

UNICEF’te 1959-1999 yılları arasında Yönetim Kurulu Üyesi olarak hizmet verdi; üç dönem Program Komitesi, iki dönem Yönetim Kurulu Başkanlığı yaptı. Türkiye’de 1958-2003 arasında UNICEF Millî Komitesi Başkanı, 2003’ten sonra Onursal Başkan oldu. Uluslararası Pediatri Kurumu’nda (IPA) 1968-1977 arasında Başkan, 1977-1992’de Genel Direktör ve 1992’den itibaren Onursal Başkan olarak görev yaptı. Uluslararası Çocuk Merkezi’nde (ICC) 1970-1984’te Yönetim Kurulu Üyesi, 1999-2006’da Başkan ve 2007-2010’da Onursal Başkan olarak çalıştı.

Yayınları

Makaleler:
Çocuk sağlığı ve hastalıkları, halk sağlığı ve tıp eğitimi dallarında ulusal ve uluslararası mesleki dergilerde yayımlanmış 100’den fazla makale.
Kitap Bölümleri:
“Care of Mother and Child”. Health of Mankind. Londra: Churchill, 1967.
“Child Labour: An Overview”. Child Labour: A Threat to Health and Development. (Iketsetseng Series on the Health and Welfare of Children, No. 1). Cenevre: Defence for Children, 1981, 1985.
“Ethical Considerations in the Advancement of Medical Science and Technology as Reflected in Research in Pediatrics”. Medical Science and the Advancement of World Health. New York: Praeger, 1985.
“Metabolic Disorders”, “The Abdomen and the Gastrointestinal Tract”, “The Genito-Urinary System”. Pediatrics. Boston: Little, Brown and Co., 1969, 1975, 1984, 1990.
“Porphyrias and Porphyrin Metabolism”. Advances in Pediatrics. Cilt XIII. Chicago: Year Book Medical Publishers, 1964.
“Probleme von auslaendischer Arbeitnehmer”. Die Kinder auslaendischer Arbeitnehmer (Fortschritte der Sozialpediatrie). Cilt 5. Münih, Viyana, Baltimore: Urban und Schwarzenberg, 1980.
Kitapları:
Annenin Kitabı. 1952. 15. baskı. Ankara: Meteksan A.Ş., 2003.
Günümüzde Rektör Seçimi ve Atama Krizi: Türkiye’de ve Dünyada Yükseköğretim Yönetimine Bir Bakış. Ankara: Meteksan A.Ş., 2000.
Türkiye’de ve Dünyada Yükseköğretim Yönetimi (Gözden geçirilmiş, güncellenmiş baskı). Ankara: Meteksan A.Ş., 2007.
Prematüre Bebek Bakımı. Ankara: Örnek Matbaası, 1954.
Editörlükler:
The Turkish Journal of Pediatrics, Editör, 1958-1993, Ankara.
Clinical Pediatrics, Danışman Editör, 1963-1980, Philadelphia, Pennsylvania.
Bulletin of the International Pediatric Association, Editör, 1975-1985, Ankara.

Ödülleri

1978: TÜBİTAK Hizmet Ödülü, Türkiye.
1981: Léon Bernard Vakfı Ödülü, Dünya Sağlık Örgütü (WHO).
1986: Christopherson Ödülü, Amerikan Pediatri Akademisi.
1995: Maurice Pate Ödülü, UNICEF.
1995: Soranos Bilim ve Dostluk Ödülü, Yunanistan.
1998: Avrupa Konseyi “Barış, Adalet ve Hoşgörü” Ödülü (Franz Kardinal König ve Simon Wiesenthal ile paylaştı).
1999: Türkiye Sağlık ve Eğitim Ödülü.
2000: T.C. Dışişleri Bakanlığı Üstün Hizmet Ödülü.
2004: Dr. Jushichiro Naito Uluslararası Çocuk Sağlığı Ödülü, Japonya.
2007: TBMM Onur Ödülü.
2009: Dünya Halk Sağlığı Dernekleri Federasyonu Dünya Sağlığında Mükemmeliyet Yaşam Boyu Başarı Ödülü.
2009: Tıp Bilimleri İslami Kurumu Ödülü.

Nişanlar ve Madalyalar

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Üstün Hizmet Madalyası.
Azerbaycan Haydar Aliyev Ordeni.
Azerbaycan İstiklal Ordeni (Birinci Derece).
İran Hümayun Nişanı (Birinci Derece).
Mısır Halk Meclisi Madalyası.
Romanya Devlet Mükâfat Madalyası.
Kristof Kolomb Nişanı, Gran Cruz Placa de Plata (Dominik Cumhuriyeti).
Duarte, Sánchez ve Mella Liyakat Nişanı, Gran Oficial (Dominik Cumhuriyeti).
Finlandiya Aslanı Nişanı (Birinci Derece).
Polonya Liyakat Nişanı (Birinci Derece).
St. Mary Yurdu Nişanı (Estonya).
Officier de la Légion d’Honneur (Fransa).
WHO “Herkes için Sağlık” Altın Madalyası.
Sevda-Cenap And Müzik Vakfı Onur Ödülü Altın Madalyası.
Irak Yükseköğretim ve Bilimsel Araştırma Bakanlığı Takdir Madalyası.
Paris Kenti Madalyası.

Fahri Doktoralar

Glasgow Üniversitesi (İskoçya).
Nice Üniversitesi (Fransa).
Nebraska Üniversitesi (ABD).
Bağdat Üniversitesi (Irak).
Guayaquil Üniversitesi (Ekvador).
Santo Domingo Özerk Üniversitesi (Dominik Cumhuriyeti).
Ayn-Şems Üniversitesi (Mısır).
Helsinki Üniversitesi (Finlandiya).
Soka Üniversitesi (Japonya).
Bakü Devlet Üniversitesi (Azerbaycan).
Azerbaycan Tıp Üniversitesi (Azerbaycan).
De Montfort Üniversitesi (İngiltere).
Doğu Akdeniz Üniversitesi (KKTC).
Ulusal İslam Üniversitesi (Hindistan).
Roma-La Sapienza Üniversitesi (İtalya).
Case Western Reserve Üniversitesi (ABD).
Türkiye’den: Anadolu, Boğaziçi, İstanbul, Marmara ve yedi diğer üniversite.

Kişisel Yaşam ve Miras

Doğramacı, 1942’de Ayser Süleyman ile evlendi; üç çocukları (Şermin, Ali ve Osman), altı torunları ve yedi torun çocukları oldu. Türkçe’nin yanı sıra Almanca, Arapça, Farsça, Fransızca ve İngilizce’yi akıcı bir şekilde konuşuyordu. Müziğe olan sevgisi, Bilkent Senfoni Orkestrası’nın kuruluşunda etkili oldu. 25 Şubat 2010’da Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde vefat etti ve babası adına yaptırdığı camideki anıt mezara defnedildi. Vefatından önce Bilkent Üniversitesi’ne “Prof. Dr. İhsan Doğramacı” adı eklendi.

Doğramacı, kurduğu vakıflar (İhsan Doğramacı Vakfı, Eğitim Vakfı, Bilim ve Araştırma Vakfı, Sağlık Vakfı, Aile Sağlığı Vakfı ve Erbil Vakfı) aracılığıyla mirasını geleceğe taşıdı. Hayatı hakkında çok sayıda kitap yazıldı; uluslararası yayınlarda adı anıldı.