Ilgarini Mağarası, jeolojik yapısı ve içerdiği arkeolojik kalıntılarla tanımlanan, Kastamonu ili sınırları içerisinde yer alan bir mağaradır. Fiziksel özellikleri ve geçmiş insan yaşantısına dair barındırdığı izler nedeniyle hem doğal oluşum hem de tarihi alan niteliği taşımaktadır. Mağara, ulusal tescil kayıtlarında "Tabiat Varlığı" statüsünde bulunmakta olup, çeşitli uluslararası kuruluşlar tarafından yürütülen koruma ve kalkınma projeleri kapsamında değerlendirilmektedir.
Konum ve Coğrafi Özellikler
Mağara, Kastamonu'nun Pınarbaşı ilçesi, Sümenler Köyü, Kazla Mahallesi, Top Meydanı mevkiinde bulunmaktadır. İlçe merkezine 36 kilometre mesafede yer alan Ilgarini, ormanlık bir arazi yapısı içindedir. Bazı kaynaklarda konumu Yamanlar Köyü yakınları olarak da tanımlanmaktadır. Giriş ağzı doğal bir kemer formundadır ve koordinat bilgileri resmi kurumlarca kayıt altına alınmıştır.
Fiziksel Yapı ve Mağara Bölümleri
Yapılan ölçümlere göre mağaranın ulaşılabilen uzunluğu 858 metre, derinliği ise 250 metredir. Bu derinlik verilerine dayanarak dünyanın en derin 4. mağarası olduğu bilinmektedir. Girişten sonra mağara yolu iki ana kola ayrılmaktadır. Sağ kol, içerisinde odalar ve sarkıt-dikit oluşumları bulundurması nedeniyle "Avizeli Salon" olarak isimlendirilmiştir; bu bölümde ayrıca tahrip olmuş bir su sarnıcı bulunur. Sol kol ise giriş kotundan -250 metre derinliğe kadar inen bölümdür.
Tarihsel ve Arkeolojik Bulgular
Mağarada yapılan incelemelerde, tarihsel süreçte insan kullanımına dair izler tespit edilmiştir. Sola ayrılan kolda M.Ö. 2000 yılına tarihlenen bulgulara rastlanırken, mağara girişinde Bizans dönemine ait olduğu değerlendirilen yapı kalıntıları mevcuttur. İç kısımlarda Geç Roma ve Bizans dönemleri ile ilişkilendirilen şapel, sarnıç ve mezar yapıları yer alır. Mağara içinde taştan örülmüş, çok virajlı bir yolla inilen düzlükte bir kilise kalıntısı ve yedi adet mezar bulunmaktadır. Bu mezarların zamanla tahribata uğradığı ve insan kemiklerinin yüzeyde görüldüğü rapor edilmiştir.
Ilgarini Mağarası (T.C Pınarbaşı Kaymakamlığı)
Ulaşım ve Erişim
Ilgarini Mağarası'na ulaşım, Sümenler Köyü Kazla Mahallesi Top Meydanı mevkiine kadar araçla sağlanmaktadır. Bu noktadan sonra Sorkun Yaylası üzerinden geçen, dik ve kayalık orman içi patikada yaklaşık iki saatlik yaya yürüyüşü gerekmektedir. Mağara içerisindeki kilise kalıntısından daha ileri noktalara geçiş için teknik mağaracılık ekipmanları gereklidir. Bölgenin ormanlık yapısı nedeniyle ziyaretlerde yerel rehberlik hizmeti önerilmektedir.
Koruma Statüsü
Ilgarini Mağarası, Karabük Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonu kararı ve Bakanlık onayı ile "Tabiat Varlığı – A Grubu Mağara" olarak tescil edilmiştir. Ayrıca Orman Bakanlığı, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ve FAO işbirliğiyle yürütülen çalışmalarda, Kastamonu Valla Kanyonu ile birlikte örnek proje alanı olarak belirlenmiştir.
