Köken

İz kelimesi, Eski Türkçe īz biçiminden evrilmiştir ve temel anlamı “ayak izi, geride kalan belirti, etki”dir. Bu sözcük, yazılı kaynaklarda doğrudan yer almamakla birlikte, yürümek veya gitmek anlamına geldiği varsayılan Eski Türkçe i- ya da iy- fiil köküne dayandırılır. Bu fiile getirilen +Uz ekiyle “yürüyüşten kalan belirti” anlamı kazanmıştır. Aynı kökten türediği düşünülen z (“ayak basma”), ik (“yürüyüş”), t- (“yürütmek”) ve belki de iş (“gidiş”) gibi sözcükler bu yapının Eski Türkçede geniş bir kullanım alanı olduğunu gösterir; Anadolu ağızlarında da bu fiilin kalıntılarına rastlanmaktadır.

Kullanım Alanları

• Doğal Gözlem: İnsan, hayvan ya da nesnelerin geride bıraktığı fiziksel belirti (“kar üstünde iz”).
• Soyut Anlam: Bir olayın ya da duygunun bıraktığı etkiler için (“kalbinde iz kaldı”).
• Tarih ve Kültür: Geçmiş medeniyetlerin kalıntılarını tanımlamakta (“tarihin izleri”).
• Bilimsel Kullanım: Jeoloji, biyoloji veya adli bilimlerde gözlemlenebilir kalıntı, belirti anlamında.