Kadıköy, İstanbul'un Anadolu Yakası'nda yer alan, 25,20 km² yüzölçümüne sahip bir ilçedir. TÜİK 2024 verilerine göre Kadıköy'ün nüfusu 462.189'dur.^【1】  Doğusunda Maltepe, batısında Üsküdar ve Ataşehir ilçeleri, güneyinde Marmara Denizi, kuzeyinde ise Üsküdar ilçesi ile sınırları bulunur. İlçenin rakımı ortalama 120 metre olup kuzeydoğudan güneydoğuya doğru sırasıyla Göztepe, Fikirtepe, Acıbadem, Altıyol, Cevizlik (Küçük Moda) ve Koşuyolu gibi tepeler üzerine kuruludur. Kadıköy, yaklaşık 21 km'lik bir sahil şeridine sahiptir. İlçe; Fenerbahçe Parkı, Göztepe Parkı, Özgürlük Parkı gibi aktif yeşil alanlarla desteklenmiştir.

^{Kadıköy (T.C. Kadıköy Kaymakamlığı)}

Tarihçesi

Antik Dönem

Kadıköy’ün tarihi, M.Ö. 675 yılına kadar uzanmaktadır. Bölgeye dair ilk yerleşim izlerinden biri, Fikirtepe'de M.Ö. 1000 yıllarında Fenikeliler tarafından kurulan Harhadon isimli bir ticaret kolonisidir. Fikirtepe, İstanbul'un bilinen en eski çanak çömlekçi neolitik kültürü olan Fikirtepe kültürüne ev sahipliği yapmıştır.

Fikirtepe'nin yakınında ise Moda Burnu ile Yoğurtçu arasında Halkedon (Kalkedon) adıyla ikinci bir yerleşme oluşmuştur. Halkedon, zamanla Apollon Tapınağı ile adını duyurmuştur. Haydarpaşa Çayırı ise at yarışları için kullanılmaya başlanmıştır.

Roma ve Bizans Dönemi

M.Ö. 658'de Sarayburnu'na yerleşerek Bizans şehrinin temellerini atan Bizanslılar, çevrenin estetik güzelliklerinden etkilenmişlerdir. Bu göz alıcı yerleşim yeri varken karşı kıyıda (Kadıköy'de) yerleşen halkı körlükle özdeşleştirerek burayı "Körler Diyarı" olarak adlandırmışlardır.

Osmanlı Dönemi

Halkedon, çeşitli kuşatmalara maruz kalmış ve 1352-1353 yıllarında büyük ölçüde Osmanlı denetimine girmiştir. İstanbul’un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmet, Halkedon’u İstanbul’un ilk kadısı olan ve Nasreddin Hoca’nın kızının torunu olarak bilinen Celalzade Hızır Bey’e vermiştir. Bu atamaya bağlı olarak yerleşmenin adı “Kadıköy” olarak değiştirilmiştir.

Osmanlı döneminde Kadıköy, Roma ve Bizans dönemlerinde olduğu gibi üst düzey yöneticilerin tercih ettiği sayfiye ve mesire yeri olarak önemini sürdürmüştür. Haydarpaşa, Kuşdili Deresi (Kurbağalıdere), Çamlıca yamaçlarına doğru Acıbadem ve Koşuyolu ile Fenerbahçe, geniş çayır ve mesire alanları olarak kullanılmıştır. Bu sahalar içinde Sultan ve üst düzey Osmanlı yöneticilerine ait köşkler, sahilsaraylar ve bahçeler yer almış, iç kısımlarda ise köy yerleşimleri bulunmuştur. 

18. yüzyılda, özellikle Lale Devri’nde Kadıköy çevresinin mesire yeri olarak önemi artmış; Haydarpaşa, Yoğurtçu, Moda ve Kuşdili çayırları ile Uzun Çayır halkın sıkça ziyaret ettiği rekreasyon alanları haline gelmiştir. Bu dönemde bölgeye Ermeni nüfusunun da yerleşmeye başladığı görülmüştür. 

19. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı İmparatorluğu’nun genel durumu ve artan askeri faaliyetler, Kadıköy’ün mevsimlik kullanımlarına rağmen askeri bir önem kazanmasına neden olmuştur. 1869 yılında Kadıköy, o dönemin idari yapısı içinde daha büyük bir yerleşim olan Üsküdar Sancağı'nın yönetimi altına dahil edilmiştir.

19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Kadıköy hızlı bir gelişim sürecine girmiştir. Selimiye Kışlası ve Haydarpaşa Askeri Hastanesi gibi önemli askeri tesislerin inşası başlamıştır. Ardından şehir içi vapur işletmeciliğinin başlamış ve Haydarpaşa-İzmit demiryolunun açılmıştır.

Bu dönemde Moda çevresine özellikle gayrimüslim ve Levantenler yerleşirken Göztepe, Erenköy ve Bostancı gibi bölgelerde II. Abdülhamid döneminde (1876-1909) üst düzey devlet görevlilerinin köşk inşa ettikleri görülmektedir. Fenerbahçe bölgesinde ise varlıklı Levanten ve gayrimüslimler sayfiye amaçlı köşkler yaptırmıştır.

Kadıköy’de 1892 yılında Hasanpaşa Gazhanesi’nin kurulması ile havagazı kullanımı başlamıştır. 1894’te ise şehir suyu hizmete girmiştir. Bu dönemde kurulan Onuncu Belediye Dairesi’nin ilk başkanı Osman Hamdi Bey olmuştur.

1912-1914 yılları arasında, şehremini Cemil Topuzlu’nun döneminde Kadıköy’de imar faaliyetleri gerçekleştirilmiş; yol ve altyapı uygulamaları hayata geçirilmiş ve Kuşdili Deresi kıyısında Yoğurtçu Parkı yapılmıştır. Bunun yanı sıra, İskele Meydanı’nda bulunan ve günümüzde de hizmet veren belediye binası da bu dönemde inşa edilmiştir.

^{Moda, 1900 (Kadıköy Belediyesi)}

Cumhuriyet Dönemi

İstanbul ve Kadıköy, 6 Ekim 1923 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk liderliğinde işgal kuvvetlerinin kontrolünden çıkarılmıştır. Uzun süre Üsküdar’a bağlı bir yerleşim birimi olarak kalan Kadıköy, 15 Mayıs 1930 tarihli ve 1612 sayılı kanunla 1 Eylül 1930 tarihinde ilçe statüsüne kavuşmuştur.^【2】  O dönemde Kadıköy, Kızıltoprak ve Erenköy olmak üzere iki bucaktan oluşmaktaydı.

Elektrik hizmeti 1928 yılında ilçeye ulaşmıştır. 1927 yılında kurulan şirket tarafından işletilen tramvay hattı, 1928’de Üsküdar-Kısıklı arasında faaliyete başlamış ve 1929’da seferler Kadıköy’e kadar genişletilmiştir.

1938-1949 yılları arasında İstanbul’daki üçüncü imar operasyonlarını yürüten Vali ve Belediye Başkanı Dr. Lütfi Kırdar’ın yönetiminde Kadıköy’de çeşitli kentsel projeler gerçekleştirilmiştir. Bu dönemde Kadıköy-Üsküdar yolunun Haydarpaşa’da demiryoluna ulaşan kesiminde bir köprü inşa edilmiş, Bağdat Caddesi Kartal’a kadar asfaltlanmıştır. Ayrıca Kadıköy Halkevi inşa edilmiştir. Kozyatağı’nda yeni bir su deposu yapılmıştır. Hasanpaşa’da bulunan Kadıköy Gazhanesi’nin işletmecisi Havagazı Şirketi, 1945 yılında İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel İşletmeleri (İETT) bünyesine katılmıştır. Toplu taşımada tramvay hatlarının desteklenmesi amacıyla 1947 yılından itibaren otobüs işletmeciliği başlamıştır.

1950'li Yıllar ve Sonrası

1950’li yıllarda Kadıköy’de altyapı ve ulaşım projelerine devam edilmiştir. 1953 yılında yapımına başlanan Haydarpaşa Limanı’nın ilave rıhtım ve depo inşaatları ile 1954’te başlayan ve 1957-1958 yıllarında tamamlanan Haydarpaşa-Pendik çift şeritli yolu (eski E-5, yeni D-100) bu dönemin öne çıkan projelerindendir. Ayrıca Bağdat Caddesi’nin yerine Kadıköy’ün kuzeyinde inşa edilen yeni Ankara Yolu, şehirler arası trafiğin yerleşme içinden çıkarılmasını sağlamıştır.

^{Kadıköy, 1950 (T.C. Kadıköy Kaymakamlığı)}

1950’lerde Kadıköy çevresinde müstakil ve bahçeli yapılaşma türü halen hakim durumdaydı. Ancak bu yapısal dönüşüm esas olarak 1960’lı yıllarda hız kazanmıştır. 1960 sonrasında ticaret ve hizmet sektörlerinin Kadıköy'de artış göstermesiyle birlikte ilçe, İstanbul'un birinci kademe merkezleri arasında yer alan Sirkeci, Eminönü, Karaköy ve Beyoğlu'nun ardından ikinci kademe bir metropol alt merkezi konumuna gelmiştir. Bu süreçte Kadıköy, eski semt merkezi işlevlerinden uzaklaşmıştır.

1970’li yıllarda açılan birinci Boğaz Köprüsü, deniz yolculuğunun önemini azaltmış ve trafiğin büyük kısmı köprüye yönelmiştir. Ancak 1980’lerde hızlanan göç hareketleri ve Büyükşehir Belediyesinin kurulması ile Kadıköy yeni imar planları ile tekrar öne çıkan yerleşim alanlarından biri olmuştur. Bu dönemde uygulanan imar planları, arka arkaya çıkarılan imar afları ve tapu tahsis belgeleri, yapı yoğunluğunu artırırken sosyal donatı alanlarında azalmaya yol açmıştır.

1980’li yıllarda Kadıköy’de kapsamlı projeler gerçekleştirilmiştir. Haydarpaşa Koyu’nun doldurularak meydanın genişletilmesi, Dalyan ile Bostancı arasındaki kıyı şeridinde deniz dolgusu yapılarak kıyı düzenlemesi gerçekleştirilerek bu alan üzerinde sahil yolunun açılması, Kalamış Koyu ve Fenerbahçe’de yat limanı inşası, İskele-Mühürdar arasındaki dolgu çalışmaları ile meydanın büyütülmesi ve yeni yeşil alanların kazanılması bu dönemin önemli projelerindendir. Yürütülen dolgu çalışmaları sonucunda denizden 900.000 metrekareyi aşan yeni alan elde edilmiş, bu alan üzerinde 5 kilometreden uzun bir sahil yolu oluşturulmuştur.

Aynı dönemde Kadıköy Meydanı’nda çeşitli değişiklikler yapılmıştır. Eski hal binası konservatuvar kullanımına ayrılmış, iskele ile hal binası arasındaki alan araç trafiğine kapatılarak yayalaştırılmıştır. Haydarpaşa yönündeki dolgu alan üzerinde yeni toplu taşıma durakları düzenlenmiş; çarşı içindeki bazı sokaklarda ise yaya alanı uygulamasına geçilmiştir. İskelenin yanındaki park yenilenerek düzenlenmiştir.

1990'lardan Günümüze Kadıköy

1990’lı yıllarda Kadıköy’ün fiziksel yapısını etkileyen çeşitli kentsel gelişmeler yaşanmıştır. II. Çevre Yolu’nun tamamlanması ve Kozyatağı bağlantılarının açılmış, Kozyatağı ve Söğütlüçeşme çevresinde ofis kullanımlarının yoğunlaştığı alt merkezlerin oluşmuştur. Aynı süreçte Bostancı’dan öteye sahil yolunun deniz dolgusu ile uzatılması ve yolun bu doğrultuda devam ettirilmesi çalışmaları, Moda Burnu’nda yeni bir dolgu alanının yapılması ve 1993’te Bahariye Caddesi’nde yaya düzenlemesi yapılması; ilçedeki dönüşümün belirleyici adımları arasında yer almıştır. Kadıköy, günümüzde nüfus yoğunluğu, ekonomik canlılığı ve yapılaşma özellikleriyle İstanbul’un önde gelen ilçeleri arasında sayılmaktadır.

Coğrafi Yapı

Kadıköy, topoğrafik olarak kuzeydoğudan güneybatıya doğru uzanan bir dizi tepenin üzerine konumlanmıştır. İlçedeki başlıca yükseltiler arasında Göztepe, Fikirtepe, Acıbadem, Altıyol, Cevizlik (Küçük Moda) ve Koşuyolu tepeleri bulunmaktadır.

İlçe, yaklaşık 21 kilometre uzunluğunda sahil şeridine sahiptir ve Marmara Denizi ile çevrelenmiştir. İlçede Fenerbahçe Parkı, Göztepe Parkı ve Özgürlük Parkı gibi yeşil alanlar bulunmaktadır.

^{Kalamış Marina (T.C. Kadıköy Kaymakamlığı)}

Kadıköy sınırları içinde 21 mahalle yer almaktadır:

• 19 Mayıs
• Acıbadem
• Bostancı
• Caferağa
• Caddebostan
• Dumlupınar
• Eğitim
• Erenköy
• Fenerbahçe
• Feneryolu
• Fikirtepe
• Göztepe
• Hasanpaşa
• Koşuyolu
• Kozyatağı
• Merdivenköy
• Osmanağa
• Rasimpaşa
• Sahrayıcedit
• Suadiye
• Zühtüpaşa

Ulaşım

Kadıköy, İstanbul’un Anadolu Yakası’nda kara, deniz ve raylı sistemlerle entegre bir ulaşım altyapısına sahip bir ilçedir.

Metro Hatları

• M4 Kadıköy – Sabiha Gökçen Havalimanı Metro Hattı: Kadıköy’den başlayarak Sabiha Gökçen Havalimanı’na kadar uzanan, yaklaşık 33,5 kilometre uzunluğunda ve 23 istasyondan oluşan bir metro hattıdır.
• M8 Bostancı – Parseller Metro Hattı: Kadıköy sınırları içinde yer alan hat, ilçenin doğu kesiminde ulaşımı kolaylaştıran önemli bir raylı sistem hattıdır. 2023 yılında hizmete giren hat, Kadıköy’de Bostancı, Ayşekadın, Emin Ali Paşa ve Kozyatağı istasyonlarını içermekte olup özellikle Kozyatağı istasyonu üzerinden M4 metro hattıyla bağlantı sağlamaktadır.

^{Metro Haritası (Metro İstanbul)}

Tramvay Hatları

• T3 Kadıköy-Moda Tramvay Hattı: Kadıköy Meydanı ile Moda arasında 2,6 kilometre uzunluğunda hizmet veren bir tramvay hattıdır. 2003 yılında işletmeye açılan hat, 11 duraktan oluşmaktadır.

Metrobüs Hatları

Kadıköy ilçesi sınırları içinde metrobüs hattında hizmet veren duraklar Söğütlüçeşme, Fikirtepe ve Acıbadem’dir. Söğütlüçeşme, aşağıda yer alan metrobüs hatlarının Anadolu Yakası’ndaki ilk ve son durağı olarak işlev görmektedir:

• Avcılar – Söğütlüçeşme
• Beylikdüzü – Söğütlüçeşme
• Zincirlikuyu – Söğütlüçeşme

Marmaray

Kadıköy ilçesinde Marmaray’ın Bostancı, Suadiye, Erenköy, Göztepe, Feneryolu, Söğütlüçeşme ve Ayrılık Çeşmesi istasyonları bulunmaktadır.

Otobüs Hatları

İETT, Kadıköy’de çeşitli otobüs hatları ile ulaşım hizmeti sunmaktadır.

Deniz Ulaşımı

Şehir Hatları tarafından işletilen iç hat vapur seferleri, Kadıköy'ü diğer bölgelerle bağlayan önemli ulaşım hatlarını oluşturmaktadır.

Kadıköy'den yapılan İstanbul içi vapur seferleri şunlardır:

• Kadıköy - Kabataş Hattı
• Kadıköy - Karaköy - Beşiktaş Hattı
• Kadıköy - Beşiktaş Hattı
• Kadıköy - Karaköy - Eminönü Hattı
• Kadıköy - Kasımpaşa - Fener - Hasköy - Sütlüce - Eyüpsultan Hattı
• Bostancı - Moda - Karaköy - Kabataş Hattı

Boğaz hatları:

• Kadıköy - Sarıyer
• Ortaköy - Üsküdar - Kadıköy

Adalar hatları:

• Bostancı - Adalar Ring Hattı

Kadıköy’de Tarihi ve Kültürel Miras Noktaları

Kadıköy Boğa Heykeli 

Kadıköy Altıyol’daki Boğa Heykeli, 1864 yılında Paris’te P. Rouillard ve Thiebaut tarafından Sultan Abdülaziz’in siparişiyle yapılmıştır. Osmanlı’da heykel sanatının henüz yaygın olmadığı bir dönemde üretilen bu eser, saray bahçesinden başlayarak çeşitli özel mülklerde sergilenmiş, 1950 ve 1969 yılları arasında Harbiye’de ve 1969’da Kadıköy Belediye Başkanlığı önünde bulunmuştur. 1987’de günümüzdeki Altıyol Meydanı’na yerleştirilmiştir.^【3】 

^{Kadıköy Boğa Heykeli (Voylera)}

İstanbul Oyuncak Müzesi

İstanbul Oyuncak Müzesi, 23 Nisan 2005 tarihinde şair ve yazar Sunay Akın ile eşi Belgin Akın tarafından kurulmuştur. 1700’lerden günümüze uzanan oyuncak koleksiyonu, tarihi bir köşkte ziyarete açıktır. Müze, tüm yaş gruplarına nostaljik bir deneyim sunar.^【4】 

Ayia Efimia Rum Ortodoks Kilisesi

İstanbul Kadıköy Osmanağa Mahallesi’nde yer alır. 1694’te Metropolit Gavril’in izniyle inşa edilmiş, 1830’da Rusya’dan toplanan iane ile onarılıp bugünkü halini almıştır.^【5】 

Haydarpaşa Garı

Haydarpaşa Garı, 1906-1908 yılları arasında İstanbul-Bağdat Demiryolu’nun başlangıç istasyonu olarak inşa edilip 1908’de hizmete girmiştir. İsmini Selimiye Kışlası’nın inşasında katkısı olan Haydar Paşa’dan alır. İki Alman mimar tarafından neo-klasik tarzda tasarlanmıştır; 5 katlıdır ve açık pembe granit taşlarla kaplıdır.

Osmanlı döneminde yük ve yolcu taşımacılığı için kullanılan gar, demiryolu ağının genişlemesiyle Anadolu'nun derinliklerine kadar ulaşmış ve önemi artmıştır. Anadolu’ya uzanan ekspres hatların kalkış noktası olmuştur. 2010’daki yangında çatısının büyük kısmı zarar görmüştür ve yenileme çalışmaları sürmektedir.^【6】 

^{Haydarpaşa Garı (Flickr)}

Moda İskelesi

Sultan Mehmet Reşat döneminde mimar Vedat Tek tarafından 1916-1919 yılları arasında inşa edilmiştir. 1930’larda çıkan şiddetli fırtına sonrası zarar gören yapı, 1986 yılında yolcu sayısının azlığı nedeniyle kullanılmaz hale gelmiştir. 2000’de bakım çalışmaları başlamış, 2015’te durdurulan restorasyon İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından tamamlanarak hizmete açılmıştır.^【7】 

Kazım Karabekir Paşa Müzesi

Köşk, II. Abdülhamid döneminde Münif Tahir Paşa tarafından İtalyan mimar Rozette’ye yaptırılmıştır. Uzun süre boş kalan köşk, 1930’da Kâzım Karabekir Paşa tarafından satın alınmış ve aile burada yaşamaya başlamıştır. Paşa, köşkte ailesine ait eşyaların sergilendiği küçük bir müze oluşturmuştur.

1984’te kapatılan köşk, 2002’de kurulan Kazım Karabekir Vakfı tarafından restore edilip 2005’te müze olarak açılmıştır. Müze, Paşa ve ailesine ait eşyalar ile orijinal odaları ziyaretçilere sunar.^【8】 

Müze Gazhane

Hasanpaşa Gazhanesi, 1892’de açılmış ve 101 yıl boyunca İstanbul’un aydınlatma ve yakıt ihtiyacını karşılamıştır. Teknolojisinin eskimesi ve çevre sağlığına sakıncaları nedeniyle 1993’te kapatılmıştır. Bir süre İETT garajı olarak kullanıldıktan sonra terk edilen yapı, uzun süren mücadeleyle restore edilmiştir. Müze Gazhane, yerel tarih ve kamusal işlev açısından önem taşıyan bir yapıdır.^【9】 

Fenerbahçe Müzesi

Kulübün tarihine ait ödüller, belgeler ve görselleri sergiler. 2005’te Şükrü Saracoğlu Stadyumu içinde açılmıştır ve ziyaretçilere ücretsizdir.^【10】 

Galip Paşa Camii

Galip Paşa Camii, 1898-1899’da Erenköy’de Abdullah Galip Paşa tarafından yaptırılmıştır. Yapı, 19. yüzyıl sonu Osmanlı eklektik mimarisi örneğidir.^【11】 

Ragıp Paşa Köşkü

Ragıp Paşa tarafından 1906’da mimar Jasmund’a Caddebostan’da yaptırılmıştır. Zemin artı üç katlıdır, 2 bin 700 metrekare kapalı alana sahiptir. Son dönem Osmanlı mimarisini yansıtmaktadır, tavan süslemeleri ile bilinmektedir. Ragıp Paşa 1920’de burada vefat etmiştir. Köşk, zamanla farklı kişilerin kullanımına geçmiştir.^【12】  

Kültür ve Sanat

Kadıköy’de çeşitli kültür merkezleri ve sanat mekanları faaliyet göstermektedir:

• Süreyya Operası
• Caddebostan Kültür Merkezi
• Alan Kadıköy
• Yeldeğirmeni Sanat
• Karikatür Evi
• Halis Kurtça Çocuk Kültür Merkezi
• Gençlik Sanat Merkezi
• Barış Manço Kültür Merkezi
• Kozyatağı Kültür Merkezi
• Sinematek/Sinema Evi
• Tarih, Edebiyat ve Sanat Kütüphanesi (TESAK)

^{Süreyya Operası (T.C. Kadıköy Kaymakamlığı)}

Şükrü Saracoğlu Stadyumu

Şükrü Saracoğlu Stadyumu, resmi adıyla Chobani Stadyumu Fenerbahçe Şükrü Saracoğlu Spor Kompleksi, Fenerbahçe Spor Kulübü’nün maçlarını oynadığı tesistir. Türkiye’nin en büyük dördüncü stadyumu olan bu yapı, 47.834 seyirci kapasitesine sahiptir. Stadyum, Kurbağalı Dere'nin Kalamış Koyu’na döküldüğü noktanın doğu yakasında, Papazın Çayırı olarak adlandırılan alanda konumlanmıştır. İsmini, 1934-1950 yılları arasında kulüp başkanlığı yapmış ve stadyumun bulunduğu araziyi Fenerbahçe’ye kazandırmış olan Şükrü Saracoğlu’ndan almaktadır.

Yapı, çeşitli dönemlerde yenileme çalışmaları geçirmiştir. Son olarak 1999-2006 yılları arasında kademeli olarak yıkılıp yeniden inşa edilerek modern bir yapıya dönüştürülmüştür.

^{Şükrü Saracoğlu Stadyumu (T.C. Kadıköy Kaymakamlığı)}