Kağızman uzun elması, Türkiye'de yalnızca Kağızman ilçesinde yetişen özgün bir elma çeşididir. Aras Vadisi’nin mikroklimatik özellikleri sayesinde bölge, çevresindeki sert karasal iklim kuşağından ayrışarak meyvecilik açısından avantajlı bir konuma sahiptir. Yıllık ortalama sıcaklığın 8,6 °C olduğu Kağızman’da don olayları genellikle 14–15 Nisan’da sona erip 27–28 Ekim’de başladığından, meyve yetiştiriciliği için uygun bir dönem sunar. Bu ürün, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında menşe adı olarak 12 Temmuz 2012 tarihinde başvurusu yapılmış, 25 Aralık 2017 tarihinde tescillenmiş ve "Kağızman uzun elması" adıyla koruma altına alınmıştır.
Tanım ve Ayırt Edici Özellikler
Kağızman ilçesi, karasal iklimin sert etkilerine rağmen Aras Vadisi’nin korunaklı yapısı sayesinde meyvecilik faaliyetlerinin sürdürülebildiği nadir alanlardan biridir. Türkiye'deki 25 elma çeşidi içinde yalnızca Kağızman’a özgü olan uzun elma, dikine büyüyen 4–6 metre boyundaki ağaçlarda yetişir. Meyvesi silindirik formda, yumurtadan daha uzun olup 10–12 cm uzunluğunda ve 5–6 cm enindedir. Alt ve üst kısımları beyaz, güneş gören orta bölgesi ise al renktedir. İnce kabuklu, oldukça tatlı ve dikkat çekici görünümüyle pazarlarda rağbet görür. Periyodisite gösteren bu tür, iki yılda bir ürün verir.
Fenolojik Özellikler
- Çiçeklenme süresi: 26 Nisan – 10 Mayıs
- Tam çiçeklenme tarihi: 30 Nisan
- Çiçek tozu çimlenme oranı: %61,54
- Meyve tutum oranı: Kendileme ile %2,54, serbest tozlanma ile %17
Pomolojik Özellikler
- Meyve eti sertliği: 2,45 kg/cm²
- Meyve ağırlığı: 169,0 ± 2,7 g
- Meyve genişliği: 58,1 ± 0,9 mm
- Meyve uzunluğu: 8,7 ± 2,3 mm
- Sap uzunluğu: 21,0 ± 1,5 mm
- Çekirdek sayısı: 8,4 adet
- Meyve rengi: Sap Green 62/8
- Suda çözünebilir kuru madde (SÇKM): %13,50
- pH: 3,36
- Vitamin C: 3,69 mg/100 ml
- Asitlik: %0,29
Üretim Metodu
Kağızman uzun elması göz aşısı ile çoğaltılır. Dikim mesafesi genellikle 6×6 veya 7×7 m olarak uygulanır. Kendine uyuşmaz olan bu tür, diğer elma çeşitlerinin polenleriyle tozlanarak döllenir. Kavak formunda dik büyüme gösterdiğinden verimi artırmak için budama sırasında dallar eğilerek meyve vermeye yönlendirilir. Güzlük bir elmadır; hasat elle yapılır ve İstanbul başta olmak üzere çeşitli pazarlara gönderilir.
Ağaçlar hafif kireçli, kumlu, killi ve sert alüminyum topraklarda yetişir. Tohumdan fidana kadar geçen süreçte aşılama sonrası bir yıl beklenir ve toplamda 7 yılda ürün alınır. Hasat, Kağızman’ın kurtuluş günü olan 1 Ekim civarında yapılır. Serin ortamda muhafaza edilen meyveler, Haziran ayına kadar çürümeden dayanır; yalnızca büzüşme gösterir. Çürüyen meyve, yanındakilere zarar vermeden siyahımsı ve kahverengi bir renk alarak büzüşür.
Verimli yıllarda ağaç başına 80–100 kg ürün alınır. Dalların kırılmasını önlemek için destekleme yapılır. Ağaçların servi ağacı gibi dikine uzayan dalları, bu türü diğer elma çeşitlerinden ayıran belirgin bir özelliktir.
Denetim
Ürünün üretim ve sevk süreçleri, Kağızman İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü ile Kars Ziraat Odası tarafından oluşturulan denetim komisyonu tarafından kontrol edilir. İlaçlama, aşılama ve hasat zamanları denetlenir; uygun yer ve zamanlarda eğitim toplantıları düzenlenerek ürünün tanıtımı ve ünü desteklenir. Komisyon, gerektiğinde kamu ve özel kuruluşlardan uzman desteği alabilir ve hukuki süreçleri yürütür.
