Isparta elması, Türkiye’nin Isparta ilinde yetiştirilen, Malus domestica Borkh türünden bir elma çeşididir. Isparta ilinin coğrafi, iklimsel ve ekolojik koşullarına özgü özellikleriyle tanınan bu elma, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında 01.06.2020 tarihinden itibaren korunmak üzere 02.08.2023 tarihinde menşe adı olarak tescil edilmiştir. Tescil, Isparta Ticaret Borsası tarafından gerçekleştirilmiş olup ürünün yetiştirildiği coğrafi sınır Isparta ili ile sınırlıdır.

^{Isparta Elması (AA)}

Özellikleri

Isparta elması, şekli, boyu ve diğer pomolojik özellikleriyle dikkat çeker. Meyve, sap kısmından çiçek çukuruna doğru incelerek uzayan bir yapıya sahip olup ticari olarak “uzun meyve” (long) kategorisine girer. Çiçek çukurunda bulunan ve “beş yıldız” olarak adlandırılan beş adet belirgin çıkıntı, Isparta elmasının ayırt edici bir özelliğidir. Bu özellik, bölgenin iklim koşullarından, özellikle gece-gündüz sıcaklık farklarından kaynaklanır. Nisan ayında en yüksek sıcaklık 29,5°C, en düşük sıcaklık ise -7,7°C olarak ölçülürken, ortalama 15-20°C’lik sıcaklık farkı, çiçeklenme sonrası dönemde hücre bölünmesini etkileyerek meyvenin uzun formunu destekler. Düşük sıcaklıklar sitokinin sentezini teşvik ederek hücre sayısını artırırken, yüksek sıcaklıklar gibberellin sentezini destekleyerek hücre büyüklüğünü etkiler.

Isparta elmasının yetiştirildiği alanlar genellikle Eğirdir Gölü, Beyşehir Gölü ve Burdur Gölü çevresinde yoğunlaşır. Bu bölgelerdeki %57,8 ortalama nisbi nem ve Eğirdir Gölü’nün yumuşatıcı etkisi, ilkbahar geç donlarını azaltarak elma üretimini olumlu yönde etkiler. İlin yarı kurak-nemli iklimi, yıllık ortalama 568,4 mm yağışla elma gelişimini destekler. Ayrıca, meyve büyüklüğünde önemli bir faktör olan ışık, Isparta elması bahçelerinde yıllık ortalama 2858 saat güneş ışığı ile sağlanır. Budama, terbiye ve seyreltme işlemleri, meyvelerin güneş ışığından maksimum düzeyde faydalanması için özenle uygulanır.

Fenolojik Özellikler

• Tomurcuk Kabarması: 21-24 Mart
• Tomurcuk Patlaması: 29-30 Mart
• İlk Çiçek: 19-25 Nisan
• Tam Çiçek: 25-26 Nisan
• Çiçek Sonu: 1-5 Mayıs
• Hasat: 23 Ağustos - 14 Kasım

Pomolojik Özellikler

• Meyve Ağırlığı: 162-287 g
• Meyve Eni: 69-84 mm
• Meyve Boyu: 57-77 mm
• Meyve Eti Sertliği: 6,94-9,55 kg/cm²
• Suda Çözünür Kuru Madde (SÇKM): %12,20-16,40

Yetiştiricilik ve Üretim Yöntemleri

Isparta elması, çöğür (tohum anacı) veya klon anaçlar (MM.106, MM.111, M.9) üzerine aşılanmış fidanlarla üretilir. Kullanılan anaç, kalem ve fidanlar, Eğirdir Meyvecilik Araştırma Enstitüsünden temin edilir. Bahçelerde başlıca çeşitler Starking Delicious, Golden Delicious, Granny Smith, Scarlet Spur, Starkrimson Delicious ve Red Chief’tir. Tozlayıcı olarak ise Starkspur Golden Delicious, Golden Delicious ve Starkrimson Delicious kullanılır. Bahçe tesisleri genellikle Eğirdir, Beyşehir ve Burdur gölleri çevresindeki güney yamaçlara ve meyilli arazilere kurulur. Bu konum, elmaların ilkbahar geç donlarından ve sert kış soğuklarından korunmasını sağlar. Fidan dikimi kasım-mart ayları arasında yapılır.

Yetiştiricilikte modern tarım teknikleri kullanılır. Gübreleme, toprak ve yaprak analizine dayalı olarak fertigasyon yöntemiyle gerçekleştirilir. Sulama, arazilerin %90’ında damla veya sprink sulama sistemleriyle yapılır ve sulama zamanları, Isparta İl Tarım ve Orman Müdürlüğüne bağlı Tahmin ve Erken Uyarı Merkezi tarafından belirlenir. Bu merkez, 35 adet tarımsal meteoroloji istasyonuyla sıcaklık, nem, yaprak ıslaklığı ve yağış gibi verileri analiz ederek hastalık ve zararlılara karşı ilaçlama programlarını yönlendirir. Budama işlemleri, ağaçların yaprak dökümünden sonra mart sonuna kadar verim ve şekil budaması olarak uygulanır.

^{Isparta Elması (AA)}

Hasat ve Depolama

Isparta elmasının hasat zamanı, çeşitlere göre farklılık gösterir ve aşağıdaki kriterlere göre belirlenir:

Tam Çiçeklenme - Hasat Arası Süre

• Golden Delicious ve Starkspur Golden Delicious: 140-160 gün
• Starking Delicious ve Starkrimson Delicious: 150-160 gün
• Red Chief: 135-145 gün
• Scarlet Spur: 140-150 gün
• Granny Smith: 180-210 gün

Nişasta Testi

Meyveler tentürdiyot ile test edilir; kırmızı çeşitlerde çekirdek evinden itibaren, beyaz çeşitlerde homojen dağılımda %50 ve üzeri beyazlaşma hasat için uygunluk gösterir.

Sertlik

Penetrometre ile ölçülen meyve eti sertliği 6,94-9,55 kg/cm² arasında olmalıdır.

Suda Çözünür Kuru Madde (SÇKM)

Reflektometre ile ölçülen değer %12,20-16,40 arasında olmalıdır.

Hasat edilen elmalar, plastik veya tahta kasalara yerleştirilir ve 0-4°C sıcaklık ile %90-95 nem oranına sahip depolarda muhafaza edilerek piyasaya sunulur.

Denetim ve Menşe Adı Kullanımı

Isparta elmasının üretimi ve menşe adı kullanımı, Isparta Ticaret Borsası koordinasyonunda, Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Isparta İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ve Isparta Ticaret Borsasından birer uzmanın yer aldığı üç kişilik bir denetim mercii tarafından kontrol edilir. Denetimler yılda bir kez düzenli olarak yapılır; şikayet veya gerek görülmesi halinde ek denetimler gerçekleştirilir. Denetimlerde elma çeşitlerinin uygunluğu, üretim yöntemleri, fenolojik ve pomolojik özellikler ile coğrafi sınırlara uyum kontrol edilir. Isparta elması ibaresi ve menşe adı amblemi, ürün veya ambalaj üzerinde kullanılır; bu mümkün değilse işletmede kolayca görülebilir şekilde bulundurulur.