Kapıdağ mor soğanı, Balıkesir ilinin Erdek ilçesine bağlı Kapıdağ Yarımadası coğrafi sınırında üretilen ve kendine özgü niteliklere sahip bir soğan çeşididir. Ürünün ayırt edici özellikleri, yetiştiği coğrafi alanın toprak ve iklim yapısından kaynaklanmaktadır. Bu özel soğan, uzun yıllardır yöre halkı tarafından üretilmekte ve özelliklerini korumaktadır. Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından menşe adı olarak tescillenmiştir.
Ürün Özellikleri
Kapıdağ mor soğanı, Allium cepa türüne ait bir kültür bitkisidir. Soğan yumruları koyu mor renkte kabuğa ve koyu kırmızı renkte ete sahiptir. Kabuk rengi diğer kırmızı soğan çeşitlerine göre belirgin derecede koyudur ve soyulduğunda ele kırmızı bir renk bırakabilir. Soğan eti sulu ve tatlı bir yapıya sahiptir. Fiziksel olarak soğan yumrusunun ortalama genişliği yaklaşık 78,6 mm ve ortalama boyu ise yaklaşık 61,7 mm civarındadır. Kimyasal bileşiminde yaklaşık %7,90 toplam şeker ve %10,51 kuru madde bulunmaktadır. Soğan, en az üç katmandan oluşan kabuk sayısına sahiptir.
Üretim Metodu
Ürünün yetiştiriciliği, Kapıdağ Yarımadası içerisindeki vadi tabanlarında yer alan kumlu-tınlı ve alüvyonlu topraklarda gerçekleştirilir. Üretimde kullanılan tohum, yaklaşık bir asırdır genetik saflığı bozulmadan aynı coğrafi sınır içerisinde çoğaltılmaktadır. Bu durum, yabancı tozlaşmanın önlenmesi ve ürünün özgün niteliklerinin korunması açısından önem taşır.
- Tohum ekimi ekim ayında tohum yastıklarına yapılır.
- Tohum yastıklarında yetişen fideler, mart veya nisan aylarında esas dikim yeri olan tavalara aktarılır. Dikim sıklığı sıra üzeri 5-10 cm, sıra arası 10-15 cm olarak belirlenmiştir.
- Zirai üretim süreci boyunca gerekli kültürel işlemler (sulama, çapalama, yabancı ot temizliği) yöre çiftçilerinin bilgi ve deneyimiyle gerçekleştirilir.
- En uygun hasat (söküm) zamanı haziran ayı sonu ile temmuz ayı başıdır.
- Sökülen soğanlar, tarlada 7 ila 10 gün süreyle kurumaya bırakılır.
- Kuruyan soğanların bir kısmı, saklama amacıyla üçlü veya beşli saç örgüsü şeklinde örülerek askıya alınır. Uygun koşullarda (serin ve rutubetsiz) dayanma süresi 4 ila 5 aydır.
Coğrafi Sınır
Kapıdağ mor soğanının tescil edilen coğrafi sınırı Kapıdağ Yarımadası ile sınırlıdır. Türkiye’nin kuzeybatısında, Marmara Denizi’nin güneyinde yer alan yarımada, bir tombolo ile ana karaya bağlanmış ters üçgen şeklinde bir morfolojik yapıya sahiptir. Yaklaşık 300 km² alana sahip olan yarımada, Balıkesir ilinin Erdek ilçesi sınırlarında bulunmaktadır. Bölgenin yüksekliği (rakımı) maksimum 633 metredir. Yarımadanın toprakları genellikle ana kaya özelliklerini yansıtan, kumlu, iyi havalanabilen ve iskeletçe zengin bir yapı gösterir. Bölgenin iklimi Akdeniz, Karadeniz ve İç Anadolu iklim tiplerinin etkilerini barındıran geçiş karakteri sergilemektedir.
Denetim
Ürünün tescil özelliklerine uygunluğunu kontrol etmek üzere bir denetim mercii oluşturulmuştur. Denetim mercii, Erdek Ticaret Odası koordinatörlüğünde; Erdek Kaymakamlığı, Erdek Ziraat Odası, Erdek Belediyesi, Erdek Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü ve Erdek Ticaret Odası'ndan birer yetkili olmak üzere toplam 5 kişiden meydana gelmektedir. Denetimler, periyodik olarak, şikâyet üzerine, şüphe duyulduğunda veya ihtiyaç halinde gerçekleştirilir.
Denetimler, özellikle:
- Coğrafi sınır içindeki üreticilerin tespiti ve kayıt altına alınması,
- Tohum üretim sürecinin uygunluğu ve tohum parselleri yakınında yabancı çeşit bulunup bulunmadığı,
- Hasat döneminde ürünün morfolojik özellikleri ve üretim metodu uygunluğunun kontrolü,
- Ürünü pazarlayan firmaların tescil özelliklerine uyumu (yılda en az iki defa),
- Gerekli hallerde numune alınarak bağımsız laboratuvar analizlerinin yapılması süreçlerini kapsar.
Coğrafi işareti haksız veya kurallara aykırı kullananlar hakkında yasal süreç başlatılır.
