Karabatak (Phalacrocorax carbo), karabatakgillerden, balıkla beslenen, gagası uzun ve sivri, kara tüylü bir deniz kuşudur^【1】. Sucul yaşam alanlarına adapte olmuş, dalıcı yapısıyla dikkat çeker. Balıkla beslenen Karabatak, Türkiye kıyılarında ve iç sularda yaygın olarak gözlemlenmektedir. İzmir Kuş Cenneti gibi sulak alanlarda önemli popülasyonlara sahiptir.

Morfolojik Özellikleri

Karabatak, iri yapılı, siyah tüylü bir kuştur. Erişkin bireylerde metalik yeşilimsi ya da mavimsi parıltılar görülebilir. Gagası uzun, güçlü ve ucunda kanca bulunur. Gözleri yeşil, ayakları perdeli ve siyahtır. Özellikle üreme döneminde baş ve boyun çevresinde beyaz tüyler belirginleşir. Tüyleri suya karşı geçirgen olduğundan, avlanma sonrası sıklıkla kanatlarını açık şekilde güneşte kurutur.

^{Karabatak (AA)}

Dağılım ve Yaşam Alanı

Karabataklar, deniz kıyıları, göller, nehirler, barajlar ve lagünlerde yaşar. Hem tatlı hem tuzlu su habitatlarına adapte olabilirler. Türkiye'de Marmara, Ege, Akdeniz ve Karadeniz kıyılarında olduğu kadar iç bölgelerde de gözlemlenirler. İzmir Kuş Cenneti, kışlayan büyük karabataklar için önemli bir merkezdir. Bu tür, Avrupa, Asya ve Afrika kıtaları boyunca yayılış gösterir.

^{Karabatak Yaşam Alanı Görseli (Yapay Zeka ile Üretilmiştir.)}

Beslenme ve Davranış

Karabatak (Phalacrocorax carbo), esas olarak balıkla beslenen bir kuş türüdür. Beslenme stratejisi, su altına dalarak avını yakalamaya dayalıdır. Dalgıç özelliği sayesinde genellikle 1 dakikaya kadar su altında kalabilir ve gerektiğinde 35 metreye kadar derinliğe inebilir. Avlarını genellikle görerek tespit eder; bu nedenle suyun berraklığı ve ışık koşulları beslenme başarısını etkileyebilir. Başlıca besin kaynakları küçük ve orta boyutlu balıklardır. Ayrıca bazı bölgelerde kabuklular ve omurgasızlarla da beslendiği gözlemlenmiştir.

Tüy yapısı diğer su kuşlarının aksine suya karşı geçirgendir; bu özellik su altında hareket kabiliyetini artırırken, karada sık sık dinlenme ve tüy kurutma davranışıyla sonuçlanır. Bu nedenle karabataklar, avlandıktan sonra kayalıklar, iskeleler veya ağaç dallarında kanatlarını iki yana açarak güneşte kurutma pozisyonunda sıklıkla gözlemlenir.

Sosyal yapıları da dikkat çekicidir. Genellikle koloni hâlinde yaşarlar ve özellikle geceyi geçirmek ya da dinlenmek amacıyla topluca tünerler. Gündüzleri aktif olarak beslenme alanlarına yayılırken, akşam saatlerinde barınma bölgelerine geri dönerler. Gelişmiş dalış yetenekleri, yön bulma becerileri ve kolektif yaşam biçimleri, karabatakları sucul ekosistemlerde başarılı avcılar hâline getirmektedir.

^{Büyük Balıklarla Büyük Karabatak (pexels)}

Üreme

Karabatak, sosyal bir üreme davranışı sergileyen, koloniler hâlinde yuva yapan bir türdür. Üreme dönemi bölgesel iklim koşullarına bağlı olarak farklılık gösterse de, Türkiye'de genellikle ilkbahar aylarında başlar. Üreme alanı olarak ağaçlık sulak alanlar, sazlıklar, kayalık kıyılar ve insan etkisinden uzak adacıklar tercih edilir. Koloniler bazen yüzlerce yuvadan oluşabilir ve bu yapı, toplu savunma ve iletişim açısından avantaj sağlar.

Yuvayı her iki eş birlikte inşa eder. Malzeme olarak çalı çırpı, ot ve yosun kullanılır; bazen balık ağları gibi insan kaynaklı atık materyaller de yapıya dâhil edilebilir. Dişi karabatak genellikle 3 ila 5 yumurta bırakır. Yumurtaların kuluçka süresi yaklaşık 23–31 gün sürer ve her iki ebeveyn de dönüşümlü olarak kuluçkaya yatar. Yavrular yumurtadan çıksa da başlangıçta tüysüz ve bakıma muhtaçtır; ebeveynler yavrularını yarı sindirilmiş balıkla besler.

Yavru karabataklar yaklaşık 6–7 hafta içinde uçma yetisi kazanır. Ancak bu sürecin ardından da ebeveyn bağı bir süre daha devam eder.

Göç Özellikleri

Karabataklar, göç davranışı bakımından hem yerleşik hem de göçmen bireyleri içeren karma bir yapıya sahiptir. Türkiye'de yaşayan karabatakların bir kısmı yıl boyunca aynı bölgede kalırken, özellikle kuzey ve doğu Avrupa’dan gelen bireyler kışlama amacıyla Türkiye’ye göç eder. Bu durum, türün geniş yayılım alanı ve esnek ekolojik adaptasyon yeteneği ile doğrudan ilişkilidir.

Göç hareketleri genellikle sonbahar aylarında başlar ve ilkbahara kadar devam eder. Kuzeydeki soğuk iklimlerden gelen bireyler, Ege, Akdeniz ve Marmara bölgeleri başta olmak üzere Türkiye’nin kıyı ve iç sulak alanlarında kışlar. İzmir Kuş Cenneti, Gediz Deltası, Göksu Deltası ve Manyas Gölü gibi alanlar, bu dönemde büyük karabatakların yoğun olarak gözlemlendiği önemli kışlama merkezleridir.

^{Karabataklar (pexels)}

İnsanla Etkileşim ve Ekolojik Rolü

Karabataklar, balık stoklarını tüketmeleri nedeniyle bazı balıkçılar tarafından olumsuz algılansa da, ekosistem içindeki rolleri önemlidir. Sucul yaşam zincirinin doğal bir parçası olarak, sağlıklı bir balık popülasyonunun sürdürülebilirliği açısından işlevsel rol oynarlar. Aynı zamanda İzmir Kuş Cenneti gibi sulak alanlarda gözlem turizmine katkıda bulunurlar.

Koruma Durumu

Karabatak, uluslararası ve ulusal düzeyde korunan bir kuş türüdür. Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından “Asgari Endişe” (Least Concern) kategorisinde değerlendirilmiştir. Bu statü, türün dünya genelinde geniş bir yayılım alanına sahip olması ve toplam popülasyonunun stabil ya da artış eğiliminde olması nedeniyle verilmiştir. Avrupa, Asya ve Afrika boyunca gözlenen yaygınlık, büyük karabatakların küresel ölçekte şu an için herhangi bir tükenme tehdidiyle karşı karşıya olmadığını göstermektedir.

Türkiye’de de geniş bir dağılıma sahip olan bu tür, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu çerçevesinde koruma altındadır. Merkez Av Komisyonu kararları doğrultusunda avlanması yasaktır. Özellikle İzmir Kuş Cenneti gibi sulak alanlarda, üreme ve kışlama dönemlerinde yoğun olarak gözlemlenen büyük karabataklar, bu korunan alanların biyolojik çeşitliliği açısından önemli bir yere sahiptir.