Karadeniz Keşan kumaşı, Türkiye’nin Karadeniz Bölgesi’nde, özellikle Trabzon ve çevresinde dokunan geleneksel bir pamuklu kumaş türüdür. Dokuma yöntemi olarak bezayağı örgü tekniği kullanılmakta olup üretimi, mekikli el tezgâhlarında gerçekleştirilir​. Türkiye’nin özellikle Doğu Karadeniz bölgesinde, Trabzon, Rize, Artvin ve çevresinde geleneksel olarak üretilen bir dokuma türüdür. Keşan, bölgedeki geleneksel halk giysilerinin bir parçasıdır.

Tarihçe

Karadeniz Keşanı’nın kökeni, bölgedeki el dokuma geleneklerine dayanır. Bölgede yüzyıllardır uygulanan yerel dokumacılık sanatı, köylerdeki el tezgâhlarında sürdürülmüştür. Özellikle 19. ve 20. yüzyıllarda Karadeniz kadınları kendi giysilerini üretmek amacıyla Keşan kumaşları dokumuşlardır. Sanayileşmenin başlamasıyla geleneksel dokuma azalsa da kırsal kesimlerde Keşan üretimi devam ettirilmiştir.

Karadeniz Keşan kumaşı, Türkiye’nin Doğu Karadeniz bölgesinde, özellikle Trabzon, Rize, Artvin ve çevresinde geleneksel olarak üretilen, desen ve renk yapısına sahip bir el dokuması kumaş türüdür. Keşan, bu bölgede hem erkek hem de kadın kıyafetlerinde, geleneksel kırsal giyimde yer tutmuştur. Trakya bölgesinde üretilen Keşan dokumasından farklı olarak, Karadeniz Keşanı daha çok ince ve yoğun çizgili, parlak renkli, ve zaman zaman üzerine işlenen altın rengi aksesuarlar ile süslenmiş bir kumaş yapısına sahiptir. Keşan kumaşı, çözgü ipliklerinin bağlanarak boyanması yöntemi olan ikat tekniği ile desenlendirilir. Bu teknik, ipliklerin belirli bölümlerinin boyanıp ardından dokuma işlemine tabi tutulması esasına dayanır. Keşan bezinde çoğunlukla siyah, bordo ve sarı gibi renkler hâkimdir. Desenlerde çizgili yapı ön plandadır​.

Tarihsel olarak Trabzon Keşan bezi, Doğu Karadeniz Bölgesi'nin sosyal yaşamında önemli bir yer tutmuştur. Peştamal, başörtüsü ve çeşitli tekstil ürünleri olarak kullanılmıştır. Ürünler genellikle pamuk ipliklerinden dokunsa da tarihsel süreçte keten ve ipek iplikler de kullanılmıştır​. Keşan kumaşı, ikat tekniğinin Anadolu’daki yansımalarından biridir ve bu teknik, Trabzon Keşan bezi dışında Gaziantep’te dokunan Kutnu bezi gibi diğer geleneksel kumaşlarda da görülmektedir. Anadolu'nun farklı bölgelerindeki coğrafi, sosyolojik ve kültürel farklılıklar, Keşan kumaşının desen ve renk yapısında belirleyici rol oynamıştır​.

^{Karadeniz Keşan Kumaşından Yapılan Giysi (Anadolu Ajansı)}

Trabzon Keşan bezi, hem işlevsel hem de kültürel bir nesne olarak genç kızların çeyizlerinde yer almış ve geleneksel mirasın aktarılmasında araç olmuştur. Günümüzde bu kumaşın üretimi azalmış olup sürdürülebilirliğini sağlamak için çeşitli güncel uygulama önerileri ve deneysel tasarımlar geliştirilmiştir​.

Teknik Özellikler

Keşan kumaşı, temel olarak pamuk ipliklerinden dokunmaktadır. Tarihsel süreçte keten ve ipek ipliklerin de kullanıldığı kaydedilmiştir​. Dokuma sırasında bezayağı örgü yapısı tercih edilmekte, çözgü ipliklerinde ikat tekniği uygulanarak desen oluşturulmaktadır. İkat yönteminde, çözgü iplikleri boyama işleminden önce belirli bölümlerden sıkıca bağlanır; bu yöntemle boyama sonrasında ipliklerde desenli bir görünüm elde edilir. Kumaşın temel desen karakteristiğini çizgili yapılar oluşturur. Kullanılan ana renkler siyah, bordo ve sarı tonlarıdır ancak zaman içinde farklı renk varyasyonlarının da tercih edildiği gözlemlenmiştir​.

Üretim Aşamaları

Çözgü Hazırlığı: Çözgü iplikleri çözgü tahtasına sarılarak hazırlanır. İkat tekniği uygulanacak bölümler iplik üzerinde bağlama yöntemi ile ayrılır.

Boyama: Bağlama yapılan ipliklere renk uygulaması gerçekleştirilir. Renk geçişleri ve desenler, bağlama tekniklerine bağlı olarak farklılık gösterir.

Tezgâha Aktarma: Boyama sonrası çözgü iplikleri dokuma tezgâhına yerleştirilir.

Dokuma: Mekikli el tezgâhında bezayağı örgü ile dokuma işlemi yapılır.

Tamamlama: Dokuma işlemi bittikten sonra kumaş, kullanım amacına göre biçimlendirilir

Süslemeler: Geleneksel kıyafetlerde Keşan kumaşı kenarlarına boncuklar, altın renkli pullar ve ip işlemeleri eklenir.

Malzeme ve Boya Özellikleri

İplik Türleri: Geleneksel üretimde pamuk iplikleri ağırlıktadır. Geçmiş dönemlerde keten ve ipek ipliklerin de kullanıldığı belgelenmiştir​

Boyalar: Geleneksel boyamada doğal kökenli bitkisel ve mineral bazlı boyalar tercih edilmiştir. Günümüzde sentetik boyaların da kullanımı görülmektedir.

Tezgâh Özellikleri: Armürlü veya düz mekikli el tezgâhları kullanılmakta, bazı dokumalarda basit armür mekanizmaları ile desen zenginliği sağlanmaktadır.

Kullanım Alanları

Tarihî süreçte Keşan kumaşı, başta erkekler için şalvar, kadınlar için ise etek ve başörtüsü gibi geleneksel kıyafetlerin yapımında kullanılmıştır. Ayrıca sofra örtüsü, perde ve bohça gibi ev tekstili ürünlerinde de değerlendirilmiştir. Günümüzde ise tasarımcılar tarafından modern giysiler, çanta ve dekoratif ürünlerde kullanılmaktadır.

^{Karadeniz Keşan Kumaşı Örneği (Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur.)}

Başörtüsü: Kadınlar tarafından hem günlük kullanımda hem de özel günlerde başörtüsü olarak kullanılır.

Bel Kuşağı: Erkekler tarafından şalvar üzerine kuşak olarak sarılır.

Şalvar ve Entari Yapımı: Geleneksel kadın kıyafetlerinde, özellikle şalvar ve entari üretiminde Keşan kumaşı tercih edilir.

Halk Oyunları Kostümleri: Trabzon, Rize ve Artvin bölgelerinin halk oyunlarında Keşan kumaşı önemli bir unsurdur.

Kına ve Düğünlerde: Özellikle gelin kızların baş bağlamalarında Keşan kullanılır, kenarları süslemeli olur.

Üretim Süreci

Geleneksel Karadeniz Keşan kumaşının üretim süreci, pamuk ipliklerinin temin edilip boyanmasıyla başlar. Ardından, renkli iplikler çözgü tezgâhına dizilir ve atkı iplikleri elle geçirilerek kumaş dokunur. Dokuma işlemi tamamlandıktan sonra kumaş kesilir ve isteğe bağlı olarak kenarlarına boncuk veya pul gibi süslemeler işlenir. Son aşamada ürün kurutularak kullanıma hazır hâle getirilir.

Kültürel Önemi

Karadeniz Keşanı, yalnızca bir giyim malzemesi değil, aynı zamanda bölgenin sosyal hayatında Karadeniz yayla şenliklerinde, düğünlerde, horon gibi etkinliklerde kullanılır. Karadeniz Keşanı, bölgenin geleneksel giyim kültürünün bir parçasıdır.

Coğrafi Tescil Durumu

Bugüne kadar Karadeniz Keşanı için bağımsız bir coğrafi işaret tescili yapılmamıştır. Ancak yerel kültür dernekleri ve bazı belediyeler, Keşan kumaşının yapısının korunması ve tescillenmesi için çalışmalar yürütmektedir.

^{Karadeniz Keşan Kumaşı Örneği (Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur.)}

Türkiye’de Keşan kumaşı adıyla tescilli olan ürün, 2020 yılında Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından Edirne’nin Keşan ilçesine özgü olarak coğrafi işaretle tescillenmiştir; bu kumaş kırmızı zeminli, büyük çizgili desenleriyle Trakya bölgesine ait bir dokuma türüdür. Öte yandan, Karadeniz bölgesinde (Trabzon, Rize, Artvin çevresinde) geleneksel olarak kullanılan ve yine “Keşan” olarak adlandırılan kumaş ise farklı bir doku ve desen yapısına sahip olup, kültürel kullanımına rağmen şu anda resmi olarak coğrafi işaret tescili bulunmamaktadır.

^{Trabzonda Yılın Kalfası Ayşe Saka (YouTube)}

Videoda, Trabzon’da kalfalık ünvanını kazanan Ayşe Saka’nın çalışmaları üzerinden, Keşan dokuma geleneğinin nasıl yaşatıldığı ve gelecek nesillere nasıl aktarıldığı görsel olarak sunulmaktadır. Bu kayıt, bölgesel el dokuma sanatlarının günümüzdeki temsilcilerini ve üretim süreçlerini belgeleyerek, Keşan kumaşı gibi yerel kültürel unsurların sürekliliğine dair kaynak niteliği taşımaktadır.