Karar yorgunluğu, art arda ve/veya yüksek bilişsel çaba gerektiren kararlar alındığında karar kalitesinde ve öz-düzenleme kapasitesinde görülen azalma ile karakterize bir olgudur. Birey, karar verme sürecini yürütme ve bu süreci kontrol etme yeteneğinde bozulma yaşar; zaman içinde daha az çabalı, varsayılan ya da kaçınmacı seçimlere yönelme eğilimi belirginleşir. Sağlık hizmetleri gibi kesintisiz karar üretiminin talep edildiği ortamlarda olgunun etkileri daha görünürdür.
Karar Yorgunluğu (Yapay zeka tarafından oluşturulmuştur.)
Kavramsal Çerçeve
Kavramsal çözümlemeler, karar yorgunluğunu üç temel “ön koşul” kümesi ve üç temel “özellik/atıf” kümesi üzerinden tanımlar.
Ön Koşullar
- Kararsal talepler: Sıklıkla ve uzun süreli karar alma, karmaşık/çatışmalı seçenekler, doğruluk ve hız baskısı.
- Öz-düzenleyici talepler: Öz-kontrol gerektiren durumların birikimi, kendini sınırlama ve kurallı davranış gereklilikleri.
- Durumsal etkenler: Zaman baskısı, vardiya/mesai düzeni, çevresel stresörler, bilgi yükü.
Ayırt Edici Özellikler (Yansımalar)
- Davranışsal: Kaçınma, erteleme, varsayılan seçeneğe yönelme, sebatta azalma.
- Bilişsel: Dikkat daralması, bilgi bütünlemede güçlük, değerlendirme derinliğinde azalma.
- Fizyolojik/öznel: Yorgunluk hissi, tükenmişlik belirtileriyle eşlik eden bedensel yakınmalar.
Bağlantılı Kavramlar ve Ayrımlar
Olgu, öz-kontrol kaynaklarının tüketilmesini anlatan “ego tükenmesi” tartışmalarıyla yakın ilişkidedir; ancak karar yorgunluğu doğrudan karar üretimindeki ardışık bilişsel yüklenmenin sonucunda ortaya çıkan işlevsel bir bozulmayı ifade eder. “Zihinsel yorgunluk” ve “mesleki tükenmişlik” ile eş anlamlı değildir; karar yorgunluğu, karar alma edimine özgü bir bozulma örüntüsüdür ve bu iki durumla eşzamanlı seyredebilse de kavramsal olarak ayrıştırılır.
Sağlık Bağlamında Etkiler
Sağlık profesyonellerinde uzun vardiyalar ve yoğun karar yükü, zamanla “daha az çabalı” seçimlere yönelmeyi artırabilir. Tanısal değerlendirmeler, test isteme, reçeteleme ve tedaviye ilişkin kararlar gibi alanlarda karar yorgunluğu etkileri gözlenmiştir. Bulgular, kavramın tanım ve ölçümünde tutarsızlıklara işaret ederken, sağlık kararlarının zaman içindeki kalitesinde anlamlı dalgalanmalar olabileceğini de göstermektedir.
Ölçme ve İşletimselleştirme
Literatürde karar yorgunluğunun ölçümü çoğunlukla öz bildirim ölçekleri, zaman-içinde performansın bozulma örüntüsü (time-on-task) ve davranışsal çıktı göstergeleri üzerinden yürütülür. Bununla birlikte, ölçütlerin çeşitliliği nedeniyle işletimselleştirmede birlik sağlanamamıştır. Gelecek çalışmalar için, kavramsal tanımın netleştirilmesiyle uyumlu, güvenilir ve bağlamlar arası karşılaştırılabilir ölçüm yaklaşımlarının geliştirilmesi önerilmektedir.
Karar Yorgunluğu (Yapay zeka tarafından oluşturulmuştur.)
Bireysel ve Kurumsal Düzeyde Yönetim Alanları
Karar yorgunluğuna duyarlı iş akışları, molaların ve görev/rol rotasyonunun yapılandırılması, kritik karar pencerelerinin zamanlanması ve karar destek araçlarının kullanımı gibi alanlar öne çıkar. Sağlık hizmetleri bağlamında mesai planlaması, bilgi yükünün düzenlenmesi ve standartlaştırılmış uygulama destekleri gibi kurumsal müdahale alanları tartışılmaktadır.
Karar yorgunluğu, karar üretiminin sürekliliği ve yoğunluğuna bağlı olarak ortaya çıkan, davranışsal-bilişsel-fizyolojik düzeylerde gözlemlenebilen bir bozulma örüntüsüdür. Özellikle sağlık alanında etkileri belirginleşmekte; ancak tanım, ölçüm ve kuramlaştırma bakımından alanyazında standartlaşmaya ihtiyaç duyulmaktadır.
