Karbon elyaf ile güçlendirme, mevcut betonarme yapı elemanlarının taşıma kapasitesini artırmak, depreme karşı dayanımını yüceltmek ve yapısal performansını iyileştirmek amacıyla, bu elemanların dıştan karbon elyaf takviyeli polimer (CFRP) levha veya kumaşlarla sarılması esasına dayanan modern bir yapısal güçlendirme yöntemidir. Bu yöntem, klasik mantolama ya da betonarme ilave gibi hacimli ve zaman alıcı müdahalelerin aksine, yapının mevcut fonksiyonunu aksatmadan uygulanabilmektedir.

Yöntem, yapının kullanım dışına çıkarılmasını gerektirmemesi, çok ince kesitlerle uygulanabilmesi, taşıyıcı sisteme ek önemli bir ölçüde ağırlık getirmemesi ve çevresel koşullara dayanımlılığı ile tercih edilmektedir.

Malzeme Teknolojisi ve Yapısal Bileşenler

Karbon Elyaf (Carbon Fiber)

Karbon elyaf, poliakrilonitril (PAN) ya da zift (pitch) bazlı ham maddelerin kontrollü ısı işlemlerinden geçirilerek karbon yapıya dönüştürülmesi ile elde edilir. Ortaya çıkan lifler, genellikle bezayağı (plain weave) dokuma tekniğiyle kumaş haline getirilir. Bu kumaşlar, epoksi esaslı yapıştırıcılarla beton yüzeye yapıştırılır.

teknik özellikleri

• Çekme dayanımı: 3950 MPa
• Elastisite modülü: 238 GPa
• Kopma uzaması: %1.7
• Yoğunluk: $1.76 g/cm^3$
• Isıl iletkenlik: 17 W/mK

Epoksi Yapıştırıcı

Karbon elyafın beton yüzeye aderansını sağlamak için epoksi bazlı yapıştırıcılar kullanılır. Kullanılan epoksiler genellikle 23 °C'de 24 saatte küre olan, -40 ile +80 °C aralığında dayanımlı, %250 kopma uzamasına sahip elastik ürünlerdir.

Uygulama Aşamaları

1. Yüzey Hazırlığı: Betonun toz, kir ve zayıf yüzey tabakası tel fırça ile temizlenir.
2. Epoksi Uygulaması: Yüzeye epoksi tek kat rulo yardımıyla uygulanır.
3. Karbon Kumaş Sarımı: Önceden kesilmiş karbon elyaf kumaş, epoksi üzerine 130 mm bindirme ile sarılır.
4. Küre Olma: Numune ortam şartlarında en az 24 saat bekletilir.

Deneysel Bulgular ve Performans Artışı

Numune Tipleri ve Sınıflandırma

• C25 ve C30: Geleneksel beton sınıfları (25 MPa ve 30 MPa)
• CK: Kendiliğinden yerleşen beton

Deneysel Sonuçlar

Çok Katmanlı Sarım

İkinci bir çalışmada tek kat CFRP uygulamasına ilave olarak çift kat sarılan numunelerin ortalama %25 daha fazla dayanım gösterdiği ve sünekliklerinin (deformasyonunun) arttığı belirlenmiştir. Bu durum, depreme dayanımlı yapı tasarımında önemli bir kazanç sağlamaktadır.

Avantajlar ve Dezavantajlar

Avantajlar

• Yüksek Mukavemet – Düşük Ağırlık: Karbon elyaf takviyeli polimer (CFRP) malzemeler, oldukça yüksek çekme dayanımına sahip olmalarına karşın çok hafiftir. Bu sayede, taşıyıcı sisteme ek yük getirmeksizin güçlendirme sağlanabilir.
• Hızlı ve Kolay Uygulama: CFRP uygulamaları, klasik betonarme mantolama ya da çelik takviye gibi yöntemlere göre çok daha kısa sürede ve daha az iş gücüyle gerçekleştirilebilir.
• Mevcut Kullanımı Engellemez: İnce kesitli ve çevreye minimal müdahale gerektiren bu yöntem, yapının kullanım dışı bırakılmasını gerektirmeden uygulanabilir. Bu yönüyle özellikle aktif kullanılan yapılarda tercih edilmektedir.
• Korozyon Direnci: Karbon elyaf malzeme, nem ve kimyasal etkiler gibi çevresel koşullara karşı yüksek direnç gösterir. Bu sayede özellikle açık alanlarda veya agresif çevre koşullarında uzun ömürlü bir çözüm sunar.
• Süneklik Artışı: Deneysel veriler, karbon elyafla takviye edilen yapı elemanlarında süneklik değerlerinin arttığını ve bu sayede depreme karşı daha güvenli davranış gösterildiğini ortaya koymuştur.

Dezavantajlar

• Yüksek Malzeme Maliyeti: Karbon elyaf ve epoksi esaslı yapıştırıcılar gibi ileri teknoloji ürünleri, geleneksel yapı malzemelerine kıyasla daha pahalıdır. Bu durum, büyük ölçekli uygulamalarda maliyeti artırabilir.
• Uygulama Hassasiyeti: CFRP uygulamaları özel teknik bilgi ve deneyim gerektirir. Yüzey hazırlığından sarım yönüne kadar tüm detayların özenle yürütülmesi gereklidir; aksi halde yeterli performans elde edilemez.
• Sıcaklık Dayanımı Sınırlamaları: Epoksi bazlı yapıştırıcıların sıcaklık dayanımı genellikle sınırlıdır. Yüksek sıcaklıklara maruz kalan ortamlarda bu yapıştırıcıların mekanik özelliklerinde zayıflama olabilir.
• Geri Dönüşüm ve Onarım Kısıtları: CFRP malzemeler geleneksel yapı elemanları gibi kolayca geri dönüştürülemez ve onarımı da sınırlı düzeydedir.

Kullanım Alanları

• Taşıyıcı Sistem Elemanlarının Güçlendirilmesi: Betonarme kolon, kiriş, döşeme ve perde gibi elemanların eksenel, eğilme ve kesme kuvvetlerine karşı dayanımını artırmak amacıyla kullanılır. Özellikle mevcut yapıların depreme karşı güvenli hale getirilmesinde tercih edilir.
• Köprü ve Viyadüklerin Onarımı: Yoğun trafik yüküne maruz kalan köprü tabliyeleri, kenar kirişleri ve alt yapı elemanları CFRP ile sarılarak yorgunluk dayanımı ve servis ömrü artırılabilir.
• Deprem Güvenliği Yetersiz Yapılar: Özellikle eski yönetmeliklere göre inşa edilmiş ve depreme karşı yeterli performansı göstermeyen yapıların takviyesinde yaygın biçimde uygulanır.
• Tarihi ve Kültürel Yapıların Güçlendirilmesi: Geleneksel mimarî dokuyu bozmadan, minimum müdahale ile güçlendirme sağladığı için, koruma altındaki yapılarda sıklıkla tercih edilir. Görsel bütünlüğü koruyarak yapısal sağlamlık sağlar.
• Endüstriyel Tesis ve Depolama Alanları: Kimyasallara ve nemli ortamlara karşı dirençli yapısıyla, endüstriyel yapılarda özellikle kimyasal tesislerde kolon ve zemin güçlendirmelerinde kullanılır.
• Kıyı Yapıları ve Liman Tesisleri: Tuzlu suya, nem ve aşındırıcı çevre koşullarına maruz kalan iskele, rıhtım ve kazık sistemlerinde dayanımı artırmak için uygundur.
• Yangın, Patlama ve Aşırı Yük Etkisi Görmüş Yapılar: Ani yüklenmelere veya hasara uğramış taşıyıcı elemanlarda, CFRP ile hızlı ve etkili onarım sağlanabilir.

^{Karbon Elyaf ile Güçlendirme Temsili Görseli (Yapay Zeka İle Üretilmiştir.)}

Karbon elyaf ile yapısal güçlendirme, geleneksel müdahalelere oranla daha etkili, daha hafif ve daha az invaziv bir çözüm sunmaktadır. Gerek laboratuvar koşullarında elde edilen deneysel veriler, gerekse sahada elde edilen uygulama deneyimleri, CFRP sarılı betonarme elemanların dayanım, süneklik ve enerji yutma kapasitesinde anlamlı iyileşmeler sağladığını ortaya koymaktadır. Özellikle sünekliğin artması, yapının deprem sırasındaki davranışını olumlu yönde etkileyerek can ve mal kaybının azaltılmasında önemli rol oynamaktadır.