Kastamonu Çarşaf Bağı, “sarı kıvrak” adıyla bilinen yerli dokuma çarşafların iki ya da dört kenarına pamuk ipliği türlerinden biriyle yapılan geleneksel bir düğüm süsleme sanatıdır. Kullanılan ipler arasında 20 numara kasarlı pamuk ipliği, fantazi iplik ve merserize iplik yer alır. Düğümleme işlemi tamamen el ile gerçekleştirilir; alet kullanılmaz. Düğümler tırnak yardımıyla sıkıştırılarak motif oluşturulur. Kastamonu bağı ve tırnak bağı gibi adlarla da anılan bu el sanatı, Kastamonu’da evlenecek her bireyin çeyiz sandığında yer almasıyla mahallî kültürde güçlü bir simge hâline gelmiştir.
Kastamonu Çarşaf Bağı (Kastamonu El Sanatları Eğitim Merkezi Müdürlüğü)
Kültürel Konum ve Kullanım Alanları
Başlangıçta çarşaf kenarlarına uygulanan bağ tekniği, zamanla farklı ev tekstil ürünlerine ve giysilere adapte edilmiştir. Havlu, el dokuma masa örtüsü, salon takımı, peştamal, perde ve divan örtüsü gibi eşyaların kenarlarında görülür. Ayrıca modern yorumlarla giysi etekleri ve kol uçlarında da uygulanmaya başlanmıştır.
Motifler
Kastamonu çarşaf bağlarında yaklaşık elliye yakın düğüm motifine rastlanır. Bu motifler, bağın aldığı şekle göre çeşitli isimlerle anılır. Bilinen bazı motif adları şunlardır: doktor gözlüğü, dörtlü güneş, deli yürek, kesme şeker, kuş dili, kâtip defteri, limonlu meşe yaprağı, reçel tabağı, baklava, çilek, güneşli lokum, güneşli kâtip defteri, kalp, emzik, yılan eğrisi.
Kastamonu Çarşaf Bağı (Kastamonu El Sanatları Eğitim Merkezi Müdürlüğü)
Kullanılan Malzemeler ve Araçlar
- İplikler: Kasarlı (merserize) pamuk ipliği, fantazi iplik ve merserize iplik.
- Dokuma Çarşaf (Sarı Kıvrak): Bürümcük yapıda, 1.80 cm eninde ve 2.25 cm boyunda dikilir.
- Bağ Tahtası: 50 x 20 x 30 cm boyutlarında, pamuk ya da süngerle bez kaplanarak hazırlanır.
- Bağlama Yastığı: 60 x 40 cm ölçüsünde, bağın sabitlenmesinde kullanılır.
- İp Takma İğnesi: İnce uçlu yorgan iğnesiyle hazırlanan aparat.
- Kelebe: İpliği yumak haline getirmeye yarayan döner sistemli araç.
- Tırnaklık: Düğümün sıkıştırılmasında kullanılan metal alet.
- Ekstrafor: 1–3 cm eninde, pamuklu dokuma şerit.
- Makas ve Dikiş İğnesi: Düğüm sonrası saçak ve sabitleme işlemlerinde kullanılır.
Kastamonu Çarşaf Bağı Yapım Aşaması (Kastamonu El Sanatları Eğitim Merkezi Müdürlüğü)
Yapım Süreci
İp uzunluğu, bağ modelinin genişliğine göre hesaplanır. Düğümleme işlemi takma iğneyle sarı kıvrak kumaşın kenarından geçilerek arka yüze çekilmek suretiyle başlatılır. Karşılıklı ipler eşitlenip düğümlenir; köşelerde daha sık aralıklarla düğüm atılır. Düğümleme tamamlandıktan sonra saçak bırakılarak kesilir. Son aşamada tahta boncuk, ponpon, püskül gibi süsleme öğeleriyle zenginleştirilebilir.
Tescil ve Koruma
Kastamonu Çarşaf Bağı, 19 Aralık 2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından Mahreç İşareti ile tescillenmiştir. Üretimin tamamı Kastamonu ili sınırları içinde gerçekleşmekte olup, coğrafi sınır ile ün bağı taşıyan bir el sanatıdır. Aynı zamanda Somut Olmayan Kültürel Miras Envanterinde yer almakta olup yılda en az bir kez ve gerektiğinde ilgili kamu kurumlarının uzman temsilcileri tarafından denetlenmektedir.
