Keledoş, Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nde, özellikle Van, Bitlis, Muş ve Hakkâri illerine özgü, kurut, dövme buğday, nohut ve et gibi malzemelerle hazırlanan geleneksel bir yemektir. Kökeni eskiye dayanan bu yemek, yörenin iklim koşullarına ve göçebe-meşin geleneklerine uygun şekilde gelişmiş; uzun süre dayanabilen, besleyici ve topluluk içinde paylaşılarak tüketilen bir gıda maddesi haline gelmiştir. Kurut (kurutulmuş yoğurt) kullanımı, hem bu yemeğe özgün lezzetini kazandırmakta hem de saklama süresini uzatmaktadır.
Tarihçe ve Köken
Keledoş’un tarihi, yüzyıllar öncesine uzanmakta olup bölgedeki hayvancılığa dayalı yaşam tarzıyla doğrudan ilişkilidir. Göçebe toplulukların gıda muhafaza yöntemlerinden biri olan “kurut”un yoğun kullanımı bu geleneğin izlerini taşımaktadır. Ayrıca bu yemek, kışa hazırlık bağlamında kolektif üretim kültürünün önemli bir örneğidir. Kadınlar tarafından imece usulüyle hazırlanması, sosyal dayanışmayı da pekiştirmiştir.
Hazırlanışı
Keledoş’un yapımı uzun süreli ve özenli bir sürece dayanır. Temel malzemeler:
- Kurut (top şeklinde kurutulmuş yoğurt),
- Dövme buğday (aşurelik buğday),
- Nohut,
- Kemikli kuzu veya dana eti,
- Yöresel otlar (bazı versiyonlarında),
- Soğan, sumak ekşisi veya tuz.
Aşama Aşama Hazırlık
- Nohut ve dövme, akşamdan ıslatılır ve ayrı ayrı haşlanır.
- Etler haşlandıktan sonra buğday ve nohutla birleştirilir.
- Kurutlar, sıcak suyla eritilerek yemeğe eklenir.
- Kısık ateşte uzun süre kaynatılır.
- İsteğe bağlı olarak doğranmış soğan ve baharatlar eklenebilir.
Yemek, geleneksel olarak bakır kazanlarda ve ocak üstü toprak fırınlarda saatlerce pişirilir. Yoğun kıvamı ve ekşimsi aromasıyla özgün bir tat profili oluşturur.
Coğrafi İşaret ve Hukuki Koruma
Keledoş, 2017 yılında Van Ticaret ve Sanayi Odası tarafından yapılan başvuru neticesinde, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından “Van Keledoşu” adıyla coğrafi işaret tesciline hak kazanmıştır. Bu tescil, hem yöresel tarifin korunmasını hem de geleneksel üretim yöntemlerinin kayıt altına alınmasını hedeflemektedir.
Kültürel İşlev ve Tüketim Biçimi
Keledoş, yöre halkı arasında kış hazırlığı, düğün ve bayram yemekleri, kolektif üretim etkinlikleri gibi sosyal bağlamlarda tüketilmektedir. Özellikle kırsal bölgelerde, yılın belirli zamanlarında büyük kazanlarla hazırlanarak porsiyonlara ayrılır, kurutularak veya soğuk ortamlarda muhafaza edilir. Günümüzde restoran menülerinde de yer almakta; hem yerli halk hem de gastronomi turizmiyle ilgilenenler tarafından talep görmektedir.
Geleneksel Keledoş Yemeği (Kaynak: Anadolu Ajansı)
