Keloğlan Mağarası, Türkiye'nin Ege Bölgesi'nde, Denizli ili Acıpayam ilçesine bağlı Dodurgalar Mahallesi sınırları içinde yer alan doğal bir mağaradır. Mağaranın giriş koordinatları (Y:721339, X:4140982) olup, ED50 UTM 6° sistemine göre belirlenmiştir. Deniz seviyesinden yüksekliği yaklaşık 1110 metre olan mağara, Karadağ’ın “Keloğlanlar Yakası” adı verilen yamacında, gündoğuya bakan bir konumda bulunmaktadır. Mağara; morfolojik, jeolojik ve turistik değerleri dolayısıyla “Tabiat Varlığı - B Grubu Mağara” olarak tescillenmiş ve 2021 yılında ilgili bakanlık kararıyla “Mağara Koruma Alanı” ilan edilmiştir.

^{Keloğlan Mağarası (T.C Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı)}

Konum ve Çevresel Bağlam

Mağara, Denizli-Antalya karayoluna yaklaşık 5 kilometre uzaklıkta olup, Dodurgalar Mahallesi’nin 3 km batısındaki Mallı Dağı’nın doğu yamacında yer alır. Aynı zamanda Acıpayam (Karaağaç) Ovası’nın güneydoğusundaki Eşeler Dağı silsilesinin bir parçası olan Karadağ üzerinde konumlanmıştır. Bölge, Batı Akdeniz Toros kuşağı üzerinde yer almakta ve karstik jeomorfolojik oluşumlar bakımından zengindir.

Jeolojik Yapı ve Oluşum Özellikleri

Keloğlan Mağarası, Jura-Kretase dönemine ait kireçtaşları içinde, karstlaşma süreçleri sonucu oluşmuştur. Mağaranın yapısı bol çatlaklı olup, bu durum karstik şekillenmeyi hızlandırmış ve mağaranın iç kısmında zengin damlataş (sarkıt, dikit, sütun, örtü ve duvar oluşumları) gelişmesine neden olmuştur. Mağara, tek bir büyük galeri içerisinde çeşitli doğal bölmelere ayrılmakta, bu bölmeler sütunlarla sınırlanmakta ve girintili çıkıntılı bir görünüm oluşturmaktadır. Oluşum süreci boyunca tavandan damlayan kalsiyum karbonatlı suların birikimiyle oluşan traverten yapılar, mağaraya görsel derinlik ve bilimsel değer kazandırmıştır.

Fiziksel Yapı ve Mikroklima

Mağaranın toplam uzunluğu 145 metre, yüksekliği ise yer yer 5–6 metre arasında değişmektedir. Geniş bir girişe sahiptir ve iç ortamı nemli ve ılık bir karakterdedir. 1998 yılında yapılan ölçümlerde, dış ortam sıcaklığı 32°C, mutlak nem oranı ise %65 olarak belirlenmiştir. Bu özellikleri ile mağara, astım ve bronşit gibi solunum rahatsızlıklarına sahip bireyler tarafından da ilgi görmektedir.

^{Keloğlan Mağarası (Türkiye Kültür Portalı}

Keşif ve Turizme Açılma Süreci

Keloğlan Mağarası, 1990 yılına kadar yalnızca yerel çobanların bildiği, kamusal kullanım dışında kalan izole bir doğal oluşum iken; Denizli Valiliği ve Dodurgalar Belediyesi'nin, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA)nezdindeki başvuruları üzerine yapılan etüt çalışmaları sonucunda turizme kazandırılması uygun görülmüştür. Bu süreçte mağaranın doğallığından bir şey kaybetmeden korunmuş olması, uzun süre insan erişiminden uzak kalmasının bir sonucudur.

2003 yılında mağara resmi olarak ziyarete açılmış ve Türkiye’de turizme açık mağaralar arasında yerini almıştır. Aynı yıl içerisinde, mağaraya ulaşımı kolaylaştırmak amacıyla 3 kilometrelik asfalt karayolu inşa edilmiştir. TRT ve çeşitli özel televizyon kanalları aracılığıyla tanıtımı yapılmış; hem yerli hem de yabancı turistlerin ilgisini çekmiştir.

İç Yapı ve Görsel Unsurlar

Mağara içine girildiğinde geniş bir galeri ile karşılaşılır. Bu alanda, sarkıt ve dikitlerin birleşmesiyle oluşan sütunlar, makarna sarkıtlar, dantel biçimli ince sarkıtlar ve traverten oluşumları gözlemlenebilir. Çatlak hatları boyunca gelişmiş olan büyük sarkıtların birleşmesiyle doğal duvarlar meydana gelmiş ve bu durum, iç mekânda odacık benzeri bölümlerin oluşumuna neden olmuştur.

Uygulama Projesi kapsamında mağara içinde aydınlatmalı gezi yolları yapılmış, güvenlik amacıyla kameralı izleme sistemleri kurulmuştur. Mağara girişinde küçük bir yarasa kolonisi yaşamaktadır. Ayrıca etüt çalışmaları sırasında tespit edilen çeşitli hayvan kemikleri, iç mekânda sergilenmektedir.

^{Keloğlan Mağarası (YouTube)}

Yöresel ve Ekolojik Bağlam

Dodurgalar kasabası ve çevresi, gerek coğrafi konumu gerekse doğal yapısıyla mağara oluşumları bakımından zenginbir bölgedir. Keloğlan Mağarası dışında, Aslanlı İni adlı bir başka mağara daha bulunmaktadır. Bu mağaranın eski bölümü 1989 yılında 3. derece SİT alanı olarak ilan edilmiş, yeni bölümü ise hâlen turizme kazandırılmayı beklemektedir. Mağaranın bulunduğu alan, “Seyirlik” olarak adlandırılan ve Acıpayam Ovası ile çevresindeki dağ silsilelerinin manzarasının izlenebildiği doğal bir seyir terasına yakındır. Ziyaretçiler, mağara gezisinin ardından Karadağ üzerinde yaklaşık 200 metrelik bir doğa yürüyüşü ile zirveye ulaşabilirler.

Koruma ve Hukuki Statü

Keloğlan Mağarası, 23.10.2020 tarihli ve 649 sayılı Denizli Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonu Kararı ve 05.02.2021 tarihli Bakanlık Makam Oluru ile “Tabiat Varlığı - B Grubu Mağara” olarak tescil edilmiş ve koruma alanı sınırları belirlenmiştir. Bu karar, 10.07.2018 tarihli ve 30474 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 1 No.lu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 109. maddesi 1. fıkrası (b) bendi uyarınca yürürlüğe girmiştir.

Yönetim ve İşletme

Mağara, Dodurgalar Belediyesi sorumluluğunda işletilmekte olup, kamuya açık bir doğa varlığı olarak korunmaktadır. Bölgedeki doğal alanlara erişimi artırmak ve ekolojik turizmi geliştirmek amacıyla çeşitli altyapı ve yönlendirme çalışmaları yürütülmektedir.