KELT-9b, Güneş Sistemi dışındaki ötegezegenler arasında fiziksel ve atmosferik özellikleriyle dikkat çeken bir gaz devidir. 2016 yılında keşfedilen bu ötegezegen, şimdiye kadar tespit edilen en yüksek yüzey sıcaklığına sahip gezegenlerden biri olarak bilimsel araştırmalarda önemli bir yer edinmiştir.

^{KELT-9b. (NASA)}

Keşif Bilgileri

KELT-9b, 2016 yılında KELT (Kilodegree Extremely Little Telescope) projesi kapsamında keşfedilmiştir. Bu keşif, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Ohio State Üniversitesi liderliğinde yürütülen bir gökyüzü taraması sırasında gerçekleştirilmiştir. Keşif, daha sonra teleskop gözlemleri ve tayfsal analizlerle doğrulanmıştır. Gezegenin keşfi 2017 yılında Nature dergisinde yayımlanarak bilim dünyasına duyurulmuştur.

Yörünge ve Ev Sahibi Yıldız

KELT-9b, Herkül takımyıldızında yaklaşık 670 ışık yılı uzaklıkta yer alan KELT-9 (HD 195689) adlı bir A0-A1 sınıfı mavi-beyaz altdev yıldızın etrafında dolanmaktadır. Bu yıldız, Güneş’ten çok daha sıcak ve kütleli olup yüzey sıcaklığı yaklaşık 10.170 K’dir.

^{KELT-9b. (NASA)}

KELT-9b, yıldızına son derece yakın bir yörüngede bulunur ve tam bir turunu yalnızca yaklaşık 1.48 Dünya günü içinde tamamlar. Yıldızına olan uzaklığı yaklaşık 0.03462 AU (yaklaşık 5.18 milyon kilometre) kadardır. Bu kısa yörünge süresi, gezegenin yıldızdan aldığı ışıma miktarını ekstrem seviyelere taşır.

Fiziksel Özellikler

KELT-9b, "ultra-sıcak Jüpiter" sınıfına giren gaz devi bir ötegezegendir. Aşağıda gezegenin temel fiziksel özellikleri sıralanmıştır:

• Kütle: Yaklaşık 2.88 Jüpiter kütlesi
• Çap: Yaklaşık 1.891 Jüpiter yarıçapı
• Yoğunluk: Yaklaşık 0.53 g/cm³
• Yüzey Yerçekimi: Yaklaşık 5.15 m/s²
• Dönme Süresi: Yıldızına senkronize (gelgit kilitlenmesi söz konusu olabilir)

Düşük yoğunluğu, yüksek sıcaklığın neden olduğu atmosferik genleşmeye işaret etmektedir.

Atmosferik Özellikler

KELT-9b, şimdiye kadar gözlemlenen en yüksek atmosfer sıcaklıklarına sahip ötegezegenlerden biridir. Gün tarafındaki sıcaklık yaklaşık 4.300 K civarındadır; bu sıcaklık, birçok yıldızın yüzey sıcaklığına eşittir. Gezegenin gece ve gündüz tarafları arasında belirgin bir sıcaklık farkı gözlemlenmiştir.

Atmosferinde yapılan spektroskopik analizlerde aşağıdaki bulgular elde edilmiştir:

• Demir (Fe) ve Titanyum (Ti) atomları, gaz halinde tespit edilmiştir. Bu, gezegenin sıcaklığının metal buharlarını taşıyacak kadar yüksek olduğunu göstermektedir.
• Su buharı (H₂O), karbonmonoksit (CO), helyum (He) ve sodyum (Na) gibi element ve bileşiklerin izlerine rastlanmamıştır ya da gözlemlenemeyecek kadar seyrektir.
• Moleküler hidrojen (H₂) büyük oranda parçalanmakta ve yüksek sıcaklıklarda atomik hidrojen olarak bulunabilmektedir.

Bu atmosferik yapı, güneşe yakınlık ve yıldızın yaydığı UV ışınımın etkisiyle daha da uç noktalara taşınmaktadır. KELT-9b’nin atmosferinin üst katmanlarında foto-evaporasyon (ışınımla gaz kaybı) süreci gözlemlenmiştir; bu da gezegenin zamanla kütle kaybettiğini göstermektedir.

^{KELT-9b. (NASA YouTube)}

Yörünge Dinamiği ve Gelgit Kilidi

KELT-9b’nin yıldızına olan yakınlığı nedeniyle büyük olasılıkla gelgit kilitlenmesi durumu söz konusudur. Bu durumda gezegenin bir yüzü sürekli olarak yıldızına dönüktür, diğer yüzü ise karanlıkta kalır. Bu durum, atmosferde büyük sıcaklık farkları ve güçlü rüzgar sistemlerinin oluşmasına neden olabilir.

Bilimsel Önemi

KELT-9b, aşırı atmosfer koşulları nedeniyle klasik gaz devlerinden ayrılmakta ve atmosfer fiziği ile kimyasına dair modellerin test edilmesinde önemli bir örnek oluşturmaktadır. Demir ve titanyum gibi elementlerin gaz fazında varlığı, bu tür metallerin buharlaştığı fiziksel rejimlerin doğrudan gözlemlenmesini sağlamaktadır. Ayrıca atmosfer kaybı sürecinin doğrudan incelenebildiği nadir sistemlerdendir. KELT-9b, sahip olduğu yüksek sıcaklıklar, atmosferik bileşim ve yıldızına olan yakınlığı, bu ötegezegeni klasik Jüpiter benzeri gezegen modellerinin ötesinde konumlandırmaktadır.