Kemaliye Gazenne Dokuması, aynı zamanda Eğin Gazenne Dokuması olarak da bilinen, Erzincan’ın Kemaliye ilçesine özgü geleneksel bir dokuma sanatıdır. %100 pamuk ipliği kullanılarak mekikli dokuma tezgâhlarında üretilen bu kumaş, “gazenne” adı verilen renkli dikey çizgi desenleriyle tanınır. Kemaliye’nin eski adı Eğin olduğu için her iki isim de bu dokumayı tanımlamak için kullanılmaktadır. Bu dokuma, kına elbisesi, kıyafet, peştamal, yastık, çarşaf, masa örtüsü ve şal gibi çeşitli ürünlerin yapımında kullanılır ve bölgenin kültürel mirasının önemli bir parçasını oluşturur.
Kemaliye Gazenne Dokuması (AA)
Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri
Kemaliye Gazenne Dokuması, %100 pamuk ipliğiyle mekikli dokuma tezgâhlarında üretilen bir kumaştır. En belirgin özelliği, “gazenne” adı verilen renkli dikey çizgi desenleridir. Bu desenler, genellikle bordo ve lacivert renklerde olup, kullanım amacına göre mor, sarı, kırmızı ve yeşil gibi renkli ipliklerle de çeşitlendirilir. Dokuma, peştamal için yaklaşık 90 cm x 190 cm ölçülerinde, diğer ürünler için ise 90 cm x 400 cm ölçülerinde üretilir. Peştamal üretiminde 20/2 numaralı pamuk iplik kullanılırken, diğer ürünlerde 40/1 ve 40/2 numaralı iplikler tercih edilir. Bu özellikler, dokumanın hem dayanıklılığını hem de estetik çekiciliğini artırır.
Üretim Metodu
Kemaliye Gazenne Dokuması’nın üretimi, geleneksel yöntemlerle ve mekikli dokuma tezgâhlarında gerçekleştirilir. Üretim süreci aşağıdaki aşamalardan oluşur:
- İplik Hazırlama: Bobinlere sarılı %100 pamuk iplik, tezgâhın cağlık kısmına yerleştirilir. Bu kısım, ipliklerin eşit gerginlikte, paralel ve düzgün bir şekilde durmasını sağlar. Çözgü iplikleri istenilen renklere göre sıralanır, kumpas tarağından geçirilir ve leventlere sarılır.
- Taharlama: Leventlere sarılan çözgü iplikleri tezgâha getirilir ve gerginliklerini korumak için taharlama işlemine tabi tutulur. İpler, önce gücü tellerinden, ardından tek tek taraktan geçirilir. Tarak, dokumanın genişliğini belirlemede kullanılır.
- Dokuma Süreci: Masura sarma makinesiyle hazırlanan masuralar, mekiklerin içine yerleştirilir. Tezgâhın elçek ve ayakçak kısımlarıyla mekik hareket ettirilir, böylece çözgü iplikleri bir alta bir üste hareket eder. Mekiğin bu ipler arasından geçmesiyle dokuma oluşur. Çözgü iplikleri dokumanın boyuna, atkı iplikleri ise enine uzanır.
- Tefeleme ve Gazenne Oluşumu: Son atkı ipliği, tarak aracılığıyla gazenne çizgisi oluşturacak şekilde taşınır (tefeleme işlemi). Gücü ve dokuma arasında mekik salınımıyla atkı iplikleri sıkıştırılır ve gazenne desenleri ortaya çıkar.
- Çözgü Türleri: Dokumada tek veya çift çözgü kullanılır. Tek çözgüyle 90 cm x 190 cm, çift çözgüyle 90 cm x 400 cm ölçülerinde kumaş elde edilir.
Kemaliye Gazenne Dokuması (AA)
Kültürel ve Ekonomik Önemi
Kemaliye Gazenne Dokuması, uzun bir geçmişe sahip olup Kemaliye (Eğin) ilçesinin kültüründe ve ekonomisinde merkezi bir rol oynar. Geleneksel yöntemlerle üretilen bu dokuma, bölgenin estetik anlayışını yansıtan renkli ve çizgili desenlere sahiptir. Yerel zanaatkârlar için önemli bir geçim kaynağı olan bu zanaat, aynı zamanda bölgenin ekonomik canlılığına katkıda bulunur ve kültürel mirasının devamlılığını sağlar.
Coğrafi İşaret ve Yasal Koruma
Kemaliye Gazenne Dokuması, Kemaliye Belediyesi tarafından 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında coğrafi işaret olarak tescil edilmiştir. Tescil süreci 26 Ocak 2023 tarihinde başlayan başvurunun ardından 12 Eylül 2023 tarihinde resmi olarak tamamlanmıştır. Bu tescil, dokumanın Kemaliye ilçesiyle olan özgün bağını korumakta ve otantikliğini güvence altına almaktadır. Gazenne desenlerinin coğrafi sınıra özgü olması, ürünün Kemaliye ile olan ün bağını güçlendirmektedir.
Kemaliye Gazenne Dokuması (AA)
Denetim Süreci
Kemaliye Gazenne Dokuması’nın kalite ve otantikliğini korumak için üretim süreci düzenli olarak denetlenir. Denetimler, Kemaliye Belediyesi’nin koordinasyonunda, Erzincan Valiliği Uygulama Merkezi, Kemaliye Esnaf ve Sanatkârlar Odası ve belediyeden birer uzmanın katılımıyla oluşan üç kişilik bir denetim kurulu tarafından yürütülür. Denetimler yılda bir kez düzenli olarak yapılır ve gerektiğinde ek denetimler gerçekleştirilir.
