Koi balığı, bilimsel adıyla Cyprinus carpio Linnaeus, 1758, sazan familyasına (Cyprinidae) ait, renkli ve süs amacıyla yetiştirilen bir tatlı su balığı türüdür. Japonya’da “koi” sözcüğü “sazan” anlamına gelir. Günümüzde “Japon koi balığı” olarak bilinen modern varyeteler, 19. yüzyılın başlarında Japonya’da pirinç tarlalarında yaşayan yabani, renkli sazanların seçici olarak yetiştirilmesiyle ortaya çıkmıştır.

Koi balıkları temelde sıradan sazan balığının estetik açıdan çeşitlendirilmiş formlarıdır. Bu nedenle genetik ve biyolojik olarak Cyprinus carpio türüne dahildirler. Ancak koi balıkları, uzun yıllar süren seçici üretim sonucunda çok sayıda renk, desen ve yüzgeç formuna sahip olmuştur.

^{Koi Balıkları (Unsplash)}

Fiziksel Özellikler

Koi balıkları gövde yapısı itibarıyla iri ve dayanıklı bir türdür. Uzunlukları doğal ve kültür koşullarında 90 santimetreye (yaklaşık 3 feet) kadar ulaşabilir. Gövdeleri genellikle torpil biçimindedir ve parlak renkleriyle dikkat çeker. Günümüzde kırmızı, beyaz, siyah, sarı, mavi ve turuncu gibi çeşitli renk kombinasyonlarına sahip onlarca koi varyetesi bulunmaktadır.

Renk farklılıkları genetik varyasyonlar sonucu oluşmakta ve bu çeşitlilik, özellikle Japon süs balığı kültüründe önemli bir estetik unsur olarak değerlendirilmektedir. Koi balıkları genellikle büyük bahçe havuzlarında veya süs göletlerinde yetiştirilir.

Doğal Yaşam Alanı ve Dağılım

Yabani Cyprinus carpio türü, Karadeniz, Hazar Denizi ve Aral Gölü çevresindeki tatlı su kaynaklarına özgüdür. Ancak 19. yüzyılda başlayan kültürleştirme sürecinin ardından, koi balıkları dünyanın pek çok bölgesine yayılmıştır. Günümüzde koi, neredeyse tüm kıtalarda yetiştiriciliği yapılan evrensel bir süs balığı türü haline gelmiştir.

Beslenme Alışkanlıkları

Koi balıkları omnivor (her şey yiyen) bir türdür. Doğal ortamlarda su yüzeyinden dip tabakalarına kadar farklı derinliklerde beslenebilirler. Su böcekleri, bitkiler, algler ve hazır yemlerle beslenirler. Akvaryum ve bahçe havuzlarında genellikle yüzen pellet yemlerle beslenirler.

Üreme ve Gelişim

Koi balıkları bahar aylarında, genellikle Mayıs veya Haziran döneminde ürerler. Dişiler 4–6 yaşlarında, erkekler ise 3–5 yaşlarında cinsel olgunluğa ulaşır. Üreme döneminde balıklar, sığ ve bitkisel alanlara göç ederek yumurtalarını su bitkilerine veya suda bulunan nesnelere yapıştırır. Yumurtalardan çıkan larvalar, yeterli büyüklüğe ulaşıncaya kadar sıcak ve sığ bölgelerde yaşamlarını sürdürür.

Yaşam Süresi

Koi balıkları ortalama 40 yıl kadar yaşarlar. Ancak bazı bireylerin 200 yılı aşkın bir ömre ulaştığı bildirilmiştir. En yaşlı koi örneklerinden birinin yaşının 230 yıl olduğu, balığın pullarındaki yıllık büyüme halkalarının incelenmesiyle tespit edilmiştir.

^{Koi Balıkları (Unsplash)}

Taksonomik Sınıflandırma

Sınıf: Actinopterygii

Takım: Cypriniformes

Familya: Cyprinidae

Cins ve Tür: Cyprinus carpio

Koi balıkları, genellikle altın balıklarıyla karıştırılsa da bu iki tür birbirinden ayrıdır. Altın balıkları (Carassius auratus), koi gibi süs amaçlı yetiştirilseler de farklı bir türdür.

Ekonomik ve Kültürel Önemi

Koi balıkları yalnızca estetik bir süs unsuru değil, aynı zamanda önemli bir kültürel semboldür. Japon kültüründe koi, sabır, güç, azim ve başarıyla ilişkilendirilir. Bu nedenle Japon bahçelerinde koi havuzları önemli bir yer tutar. Günümüzde koi yetiştiriciliği dünya çapında yaygınlaşmış olup, gösteri veya yarışmalarda değerlendirilen yüksek kaliteli koi bireyleri yüz binlerce dolara kadar alıcı bulabilmektedir.

Sağlık ve Hastalıklar

Koi balıkları çeşitli paraziter hastalıklara duyarlıdır. Türkiye’de yapılan bir çalışma, Mersin ilindeki bir akvaryum işletmesinde görülen ani koi ölümlerinin nedeninin Argulus japonicus (Thiele, 1900) adlı parazitik kabuklu türü olduğunu ortaya koymuştur.

Bu ektoparazit, balıkların deri, yüzgeç ve solungaçlarına yapışarak mukus ve kanla beslenir. Enfeste balıklarda renk solması, yüzgeç erimesi, kızarıklık, hemoraji (kanama) ve yara oluşumu gözlenmiştir. Çalışmada incelenen 200 balığın %33’ünde Argulus japonicus enfestasyonu tespit edilmiştir.

Argulus türleri, özellikle sıcak mevsimlerde daha aktif hale gelir. Yüksek su sıcaklığı ve düşük oksijen düzeyleri enfeksiyon riskini artırır. Parazitin tedavisinde tuz banyosu (NaCl %1–2), formaldehit, potasyum permanganat ve özellikle organofosfor türevi Trichlorphon (0,25–0,5 mg/L) gibi kimyasallar kullanılmaktadır. En etkili yöntem olarak su kalitesinin korunması, düzenli havuz temizliği ve optimum yemleme önerilmektedir.

Koruma Durumu

Koi balıkları doğal sazan popülasyonlarının evcilleştirilmiş varyeteleri olduğundan, Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından “Asgari Endişe (Least Concern)” kategorisinde değerlendirilir. Ancak kültür koşullarında hastalıklar, genetik daralma ve çevresel bozulmalar gibi faktörler popülasyon sağlığı üzerinde risk oluşturabilir.