Küçük Albert Deneyi, 1920 yılında Johns Hopkins Üniversitesi’nde davranışçı psikolog John B. Watson ve çalışma arkadaşı Rosalie Rayner tarafından yürütülen ve insanlarda klasik koşullanma süreçlerini araştırmayı amaçlayan deneysel bir çalışmadır. Bu deney, insan psikolojisinde duygusal tepkilerin öğrenilmiş olup olamayacağını test etmek amacıyla gerçekleştirilmiş olup, psikoloji tarihinin en tartışmalı deneylerinden biri olarak kabul edilmektedir.

Deneyin Amacı

Deneyin temel amacı, klasik koşullanma yoluyla bir bebeğe korku tepkisi kazandırılıp kazandırılamayacağını gözlemlemekti. Watson’a göre korku, öfke ve sevgi gibi temel duygular doğuştan gelirken, bunların hangi nesnelere yöneltileceği öğrenilmiş davranışlardır. Bu bağlamda, korku tepkisinin nötr bir uyarıcıya koşullanarak oluşturulabileceği varsayımı üzerine deney tasarlandı.

Deneyin Uygulanışı

Deney, yaklaşık dokuz aylık bir erkek bebek olan "Albert" üzerinde gerçekleştirildi. Deneyin ilk aşamasında Albert’e beyaz laboratuvar faresi, tavşan, köpek, maymun, maskeler gibi farklı nesneler gösterildi. Bu nesnelere karşı başlangıçta herhangi bir korku tepkisi gözlenmedi.

İkinci aşamada, Albert’e beyaz fare gösterilirken arka planda yüksek bir çekiç sesi ile metal bir çubuğa vurularak ani ve yüksek sesli bir gürültü oluşturuldu. Bu ses doğal olarak bebekte korku refleksi oluşturdu. Bu eşleştirme birkaç kez tekrarlandı. Sonuç olarak, Albert yalnızca beyaz fareyi gördüğünde bile korku tepkisi göstermeye başladı. Bu durumda beyaz fare, artık koşullu bir uyarıcı hâline gelmişti.

Koşullanma ve Genelleme

Deneyin ilerleyen aşamalarında, Albert’in korku tepkisinin sadece beyaz fareye değil; benzer nitelikteki nesnelere de genellendiği gözlemlendi. Tavşan, kürk mantolar, pamuk topları ve hatta Santa Claus maskesi gibi beyaz ve tüylü nesneler karşısında da çocuk benzer korku tepkileri verdi. Bu bulgu, koşullanmış duygusal tepkilerin diğer benzer uyaranlara da yayılabileceğini ortaya koydu.

Eleştiriler ve Etik Tartışmalar

Deney, bilimsel çevrelerce çeşitli açılardan eleştirilmiştir. Öncelikle yalnızca tek bir denek üzerinde yürütülmesi, deneyin genellenebilirliği konusunda metodolojik sınırlılıklar doğurmuştur. Ayrıca, deneyin etik yönü ciddi biçimde sorgulanmıştır. Albert’e yapay olarak korku tepkileri kazandırılmış ancak bu korkuların sonradan sönümlenmesine yönelik herhangi bir çaba gösterilmemiştir. Günümüz etik standartlarına göre, bu tür bir uygulama hem bilgilendirilmiş onamın yokluğu hem de çocuğun psikolojik sağlığına zarar verme riski nedeniyle ciddi etik ihlaller içermektedir.

Albert’in Kimliği Üzerine Tartışmalar

Deneyin yapıldığı tarihten uzun bir süre sonra, “Albert” adlı bebeğin gerçek kimliği üzerine tartışmalar gündeme gelmiştir. Bir grup araştırmacı, çocuğun Douglas Merritte adlı bir bebek olduğunu ve nörolojik hastalıklar taşıdığını öne sürerken, bazı araştırmalar onun William Barger adında sağlıklı bir çocuk olduğunu savunmuştur. Bu durum, deneyin etik ve bilimsel geçerliliği açısından tartışmaları daha da derinleştirmiştir.

Deneyin Bilimsel Mirası

Küçük Albert Deneyi, klasik koşullanma ilkesinin insanlar üzerindeki geçerliliğini deneysel biçimde göstermesi bakımından psikoloji tarihinde önemli bir yere sahiptir. Deneyin etkisiyle davranışçılık yaklaşımı ivme kazanmış ve gözlemlenebilir davranışların psikolojik araştırmaların merkezi hâline gelmesi sağlanmıştır. Bununla birlikte, deneyin etik açıdan yarattığı sorunlar nedeniyle, daha sonraki yıllarda insan deneklerle yapılacak çalışmalar için etik kuralların sıkılaştırılması gündeme gelmiş ve modern araştırma etiği ilkeleri belirlenmiştir.

^{Küçük Albert Deneyi'ni temsil eden bir görsel. (Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)}