Kurtkulağı Kervansarayı, Adana ili Ceyhan ilçesine yaklaşık 30 km mesafede, Kurtkulağı Köyü’nün kuzeyinde, Antik Çağ’dan beri kesintisiz kullanılan Eski Halep (Şam) yolu üzerindedir. Bu güzergâh, orduların, ticaret ve hac kervanlarının Anadolu’dan Suriye’ye geçişinde stratejik bir menzil olarak önemli bir yerleşkedir.

^{Kurtkulağı Kervansarayı (Türkiye Kültür Portalı)}

İnşa Tarihi ve Vakfiye Belgeleri

Yapının kitabesi günümüze ulaşmamış; taç kapı üzerindeki kitabe yuvası boştur. Tarihlendirme, H. 1116/M. 1704 tarihli Sultan III. Ahmed fermanı ile Karamort Külliyesi vakfiyesine dayanarak yapılır. Söz konusu belgeler, Kurtkulağı’nda hac ve ticaret güvenliğini sağlamak amacıyla kale, han ve camiden oluşan bir menzil yerleşmesinin aynı yıl içinde kurulduğunu göstermektedir.

Genel Plan ve Boyutlar

Kervansaray avlusuz–kapalı tiptedir. Doğu cephedeki çıkıntılar hariç 45,75 × 23,60 m ölçülerindedir. Enine dikdörtgen gövde, kuzey-güney doğrultusunda yerleştirilmiş ikişer sırada altışar adet (2,15 × 1,80 m) taş paye ile üç nefe ayrılır; üzeri beşik tonozla örtülüdür. Kalın kesme-taş beden duvarları dışta payandalarla takviye edilmiştir.

Giriş Düzeni ve Yan Mekânlar

Doğu cephenin ortasındaki taç kapı sivri kemerlidir. Bunun ardındaki beşik tonozlu eyvan, çapraz tonozla örtülü ikişer odadan (ocak, dolap nişi ve tuvaletli) oluşan yan mekânlara açılır; eyvanın soluna bitişik küçük bir sarnıç bulunmaktadır.

İç Teşkilât

Dört cephede sekiler (yüksek oturma platformları) yolcu ve eşya yerleştirmede kullanılmıştır; yolcular bazen seki üzerinden inmeden hayvanlarına binecek şekilde tasarlanmıştır. Ocak nişleri payandalar arasında sıralanır; aydınlatma beden duvarı üstündeki mazgallarla sınırlıdır, bu nedenle iç mekân loştur. Süsleme son derece sınırlı olup kapılar üzerindeki yuvarlak kemerli silmelerle sınırlıdır.

Tipolojik Konum

Plan şeması, Anadolu Selçuklu geleneğinde görülen avlusuz, üç nefli kapalı han tipinin Osmanlı dönemi devamıdır. Şarapsa Han, Susuz Han ve Kınık Han gibi 13.–15. yüzyıl örnekleriyle benzerlik gösterir; Osmanlı devrinde “menzil hanı” grubuna girer.

Koruma ve Onarım

Kervansaray 6 Nisan 1976’da tescil edilerek Vakıflar Genel Müdürlüğü gözetimine alınmıştır. 1984 restorasyonunda beden duvarları, tonoz boşlukları, kemerler, sekiler, ocak yaşmakları ve derz dolguları onarılmış, çatı bütünlüğü güçlendirilmiştir.

Günümüzdeki Durum ve Önemi

Kurtkulağı Kervansarayı, 18. yüzyıl başlarında kervansaray inşasının azaldığı bir döneme ait olması ve iyi korunmuş yapısı nedeniyle Osmanlı kervansaray mimarisinin geç örnekleri arasında özel bir konuma sahiptir. İşlevsel sadeliği, sağlam konstrüksiyonu ve Eski Halep yolundaki menzil sistemi içindeki yeri, yapıyı bölgenin tarihî-sosyal dokusunu belgeleyen özgün bir anıt niteliğine kavuşturur.