Tedarik zinciri yönetimi (TZY), mal ve hizmetlerin hammaddenin tedarik aşamasından üretimine ve nihai tüketiciye ulaşmasına kadar geçen bütün süreci kapsayan bir halkalar bütünüdür. Bu yönetim anlayışı, hammaddenin bulunmasıyla başlayan, faydalı ve kâr sağlayacak bir ürün üretilmesi ile devam eden ve bu ürünün nihai müşteriye ulaştırılmasına imkân veren ağın yönetimini ifade etmektedir. TZY, materyal akışını satıcılar, fabrikalar, depolar ve müşteriler arasında kontrol etmeyi gerektirmektedir. Bu süreç, müşteriye doğru ürünün, doğru zamanda, doğru yerde ve doğru fiyatla ve mümkün olan en düşük maliyetle ulaşmasını sağlayan malzeme, bilgi ve para akışının bütünsel bir yönetimini ifade eden temel bir kavramdır.

TZY’nin temel bileşenleri envanter yönetimi, ulaşım, depolama, müşteri hizmetleri ve bilgi teknolojisi olarak sıralanmaktadır. İş süreçleri açısından bakıldığında TZY; satış süreci, üretim, envanter yönetimi, malzeme temini, dağıtım, tedarik ve müşteri hizmetleri gibi pek çok alanı içermektedir.

Lojistik ise müşteri ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla malların, hizmetlerin ve ilgili bilgilerin çıkış noktasından tüketim noktasına kadar akışının planlanması, uygulanması, kontrol edilmesi ve organize edilmesi sürecidir. Tedarik zinciri, en zayıf halkası kadar güçlüdür ve zincirdeki herhangi bir işletmenin başarısızlığı, diğer üyeleri de etkilemektedir.

^{Görselde, Hammadde Tedarikinden Nihai Tüketiciye Kadar Akışı Sağlayan Kara, Hava ve Deniz Ulaşım Modlarının Bütünsel Yönetimi Yansıtılmaktadır. (Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur.)}

Stratejik Amaçlar ve Performans Etkisi

İşletmeler, global pazardaki rekabet ortamında rekabetçi konumlarını korumak ve müşterilerinin isteklerini yerine getirmek amacıyla TZY'yi uygulamaktadırlar. TZY’nin temel amacı, ürünü kaynağından tüketim noktasına en kısa zamanda ve en düşük maliyette götürmektir. Kısa vadeli amaç, gereksiz stokları ortadan kaldırmak ve üretim ile müşteriye cevap verebilme hızını artırmaktır. Uzun vadeli stratejik amaç ise, müşteri beklentilerini doğru yerde teslim edilmiş doğru ürünle karşılamak, bu şekilde pazar payını ve kârları artırmaktır.

Tedarik zinciri yönetimi uygulamalarının işletme performansı üzerinde anlamlı ve pozitif yönde bir etkisinin olduğu tespit edilmiştir. Başarılı bir TZY, işletmelerde ürün kalitesini sürekli artırmayı, maliyetleri minimumda tutmayı, ürün esnekliğini ve dağıtım kanallarını sürekli geliştirmeyi, zincir üyeleri arasındaki bütünlüğü sağlamayı hedefler. Ayrıca, tedarik zinciri esnekliğinin, tedarik zinciri performansı üzerinde pozitif yönlü anlamlı bir etkisi bulunmaktadır.

Lojistik ve tedarik zinciri yönetiminde uygulanan strateji türleri şunlardır:

• İtme (Push) ve Çekme (Pull) Stratejileri
• Tam Zamanında (JIT) Stratejileri
• Satıcı Tarafından Yönetilen Envanter (VMI) Stratejileri
• Çapraz Yükleme (Cross-Docking) Stratejileri
• Üçüncü Taraf Lojistik (3PL) Stratejileri

Temel Yönetim Alanları ve Teknolojiler

Envanter Yönetimi

Envanter yönetiminde kullanılan stratejiler arasında tam zamanında (JIT) envanter yönetimi, ekonomik sipariş miktarı (EOQ) modelleri, ABC analizi ve çevrim sayma bulunur. Başlıca envanter türleri ise hammadde envanteri, süreçteki iş envanteri, mamul mallar envanteri, bakım, onarım ve işletme (MRO) envanteri ve güvenlik stok envanteridir.

Taşımacılık ve Depolama

Tedarik zinciri yönetimi ve lojistik, malların yurt içi veya uluslararası sınırların ötesinde bir yerden başka bir yere taşınmasını gerektiren taşımacılığa büyük ölçüde bağlıdır. Ulaşım kararlarını etkileyen faktörler arasında maliyet değerlendirmeleri ve çevresel etkiler yer alır.

Depolamada kullanılan otomasyon teknolojileri ile depo operasyonları otomasyona dönüştürülür. Bu teknolojiler; robotik sistemler, otomatik depolama ve geri alma sistemleri (AS/RS), konveyör sistemleri ve otomatik yönlendirmeli araçlar (AGV'ler) içerir.

Bilgi Teknolojisi ve Endüstri 4.0

Bilgi teknolojileri (BT), işletmeler arası bütünleşmeleri ve işbirliğini yaymaya yardımcı olur. Gelişen bilişim teknolojileri, B2B (işletmeden işletmeye) ticaret modelinin yaygınlaşmasını sağlayarak rekabet avantajı elde etmede kritik bir rol oynamaktadır. Lojistik ve tedarik zinciri yönetiminde kullanılan başlıca BT sistemleri kurumsal kaynak planlama (ERP) sistemleri, depo yönetim sistemleri (WMS) sistemleri, ulaştırma yönetim sistemleri (TMS) sistemleri, müşteri ilişkileri yönetimi (CRM) sistemleri ve tedarik zinciri görünürlük sistemleridir.

Endüstri 4.0, lojistik ve tedarik zinciri yönetiminde verimliliği ve görünürlüğü artırma potansiyeli taşımaktadır. Endüstri 4.0’da kullanılan başlıca teknolojiler otomasyon, veri analitiği ve bağlanabilirliktir. Bu teknolojiler; sipariş işleme veya depo operasyonları gibi prosedürleri otomatikleştirerek operasyonların verimliliğini artırmayı mümkün kılar. Yapay zekâ (AI), blok zinciri teknolojisi ve nesnelerin interneti (IoT), gelecekte lojistik ve TZY yönetiminde daha büyük bir rol oynaması beklenen teknolojiler arasındadır.

^{Görsel, Uluslararası Ticaretin ve Küresel Zincir Görünürlüğünün Temelini Oluşturan Büyük Ölçekli Liman ve Kargo Operasyonlarını Göstermektedir. (Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur.)}

Küresel Yönetim ve Sürdürülebilirlik

Küresel Tedarik Zinciri Yönetimi

Mal ve hizmetlerin uluslararası sınırlar boyunca hareketinin kontrol edilmesini içerir. Bu süreç, ürünlerin çıkış noktasından tüketim noktasına kadar olan hareketinin planlanması, organize edilmesi, kontrol edilmesi ve yürütülmesidir; ayrıca operasyonlar hakkında gerçek zamanlı görünürlük sağlama potansiyeli taşır. Küresel tedarik zincirlerini yönetirken, gümrük kanunları, tarifeler ve vergiler, döviz kurları, dil engelleri ve kültürel farklılıklar gibi uluslararası hususlar dikkate alınmalıdır.

TZY'nin temel bileşenlerinden olan tedarik süreci; müşteri talebini karşılamak için malzeme tedarikini, tedarikçi seçimini, sözleşme yönetimini, müzakereyi ve tedarikçi performans değerlendirmesini içermektedir.

Sürdürülebilirlik

Lojistik ve tedarik zinciri yönetiminde sürdürülebilirliğin çevresel, sosyal ve ekonomik olmak üzere üç ana boyutu bulunmaktadır. Sürdürülebilirliğin benimsenmesi, maliyet tasarrufu ve gelişmiş müşteri hizmetleri elde edilmesine imkân vermektedir. Çevresel boyutlar kapsamında çevre dostu tedarik zincirleri ve paketleme seçenekleri, enerji verimliliği programları, atık azaltma programları, atık yönetimi teknikleri ile karbon ayak izi azaltma programları gibi stratejiler yer alır. Sosyal boyutlar ise kurumsal sosyal sorumluluk (KSS) programlarını kapsamaktadır.