Machu Picchu, Peru’nun Cusco Bölgesi’nde, And Dağları’nın doğu yamacında yer alan bir İnka yerleşimidir. Deniz seviyesinden yaklaşık 2.430 metre yükseklikte bulunan bu arkeolojik alan, 15. yüzyılda İnka İmparatorluğu döneminde inşa edilmiş olup Güney Amerika’nın önemli tarihî ve kültürel miraslarından biridir.
Machu Picchu (Flickr)
Konum, Topografya ve Doğal Çevre
Machu Picchu, Peru’nun güneyinde, Cusco Bölgesi’ne bağlı Urubamba Eyaleti’nin Machupicchu ilçesinde, And Dağları’nın doğu silsilesinde yer alan bir İnka yerleşimidir. Alan, iki zirve (Machu Picchu ve Huayna Picchu) arasındaki dar bir sırt üzerinde, yaklaşık 2.430 m rakımda konumlanır; Yukarı Kutsal Vadi’nin üzerinde ve Urubamba Nehri’nin derin kanyonu boyunca uzanır.
Alan, 1981’de Peru tarafından “Tarihi Koruma Alanı” ilan edilen 325,92 km²’lik daha geniş bir koruma sahasının parçasıdır ve Peruvian Yungas ile Orta And Dağları’nın ıslak puna ekolojik bölgelerinin bitki ve hayvan çeşitliliğini kapsamaktadır.
Kuruluş, Kullanım Süresi ve Terk Ediliş
Yerleşimin 15. yüzyıl ortalarında (yaklaşık 1450–1470) inşa edildiği ve Pachacutec Inca Yupanqui ile Túpac Inca Yupanqui dönemlerinde biçimlendiği kabul edilir. Bazı radyokarbon (AMS) bulguları, işgalin yaklaşık 1420–1530 aralığına uzanabildiğini göstermektedir. Yerleşim İspanyol fethinin başlangıcından sonra 16. yüzyıl içinde terk edilmiştir.
Machu Picchu Antik Şehri (gdh tarih)
Keşif, Yanlış Atıflar ve Araştırma Tarihi
Yerel halk tarafından bilinen alan, 1911’de Hiram Bingham’ın çalışmalarıyla uluslararası görünürlük kazanmıştır. Bingham, bulduğu kenti bir süre “Vilcabamba” (İnkaların Son Kenti) sanmış; 1964’te Gene Savoy, Vilcabamba’nın aslında Espiritu Pampa’da olduğunu göstermiştir. Uluslararası ilgi, 1912 ve 1915 seferleri ile artmıştır.
Şehir Planı ve Mekânsal Örgütlenme
Machu Picchu, yaklaşık 200 yapıdan oluşur ve farklı işlevlere sahip alanlara ayrılmıştır. Yerleşim; yapılar, meydanlar ve platformlardan oluşur; dar geçitler ile bağlanan bölümler halinde düzenlenmiştir. Bir bölüm, duvarlar, hendekler ve olası bir savunma hendeğiyle ayrılmış olup bu düzenleme askeri tahkimattan ziyade “sınırlandırılmış törensel izolasyon” olarak değerlendirilir.
Arazi kullanımında üst (hanan) ve alt (hurin) bölümler ile bunları ayıran merkezi bir meydan anlayışı vurgulanır; doğal sırtlar yaylaya dönüştürülmüş, yamaçlar taş istinatlarla teraslanmıştır. Pencereler ve kapılar, çevredeki dağ manzaralarına karşı kasıtlı konumlandırılmıştır.
Öne Çıkan Yapılar
Klasik İnka kuru duvar tekniğiyle (harçsız) inşa edilen yapılardan Güneş Tapınağı (Torreón), Üç Pencereli Tapınak ve Intihuatana taşı literatürde öne çıkmaktadır. Güneş Tapınağı’nın penceresinin Pleiades ile hizası ve Haziran gündönümünde güneşi işaretleyen taş çıkıntı, astronomik işlev yorumunu destekler. Yönetimsel işlevli büyük salon tipleri (kallanka) ince taş işçiliğiyle yapılmıştır.
Saha içinde 14 doğal kaynaktan su alan, 16 kesme taş kanalla düzenlenmiş bir su temin sistemi tespit edilmiştir; Huayna Picchu’ya uzanan taş basamaklar yerel sirkülasyonun parçasıdır.
İnşaat Teknikleri, Su ve Drenaj
Taş bloklar harçsız, sıkı derzli biçimde yerleştirilmiştir; bu teknik, stabilite ve sismik dayanım tartışmalarında temel parametrelerden biri olarak ele alınır. Teraslar hem tarımsal kullanım hem de erozyon/drenaj kontrolü için düzenlenmiştir; yaylaya dönüştürülen sırtlar ve taş siperli yamaç düzenlemeleri genel planda belirleyicidir.
Machu Picchu (Flickr)
Jeoloji ve Depremsellik
Jeolojik çalışmalar, bölgede irili ufaklı fayların “X” biçimli bir örgü oluşturduğunu ve ana kesişimin Machu Picchu’nun altında bulunduğunu; yerleşim örgüsü ile terasların büyük fay doğrultularına paralel yerleştirildiğini göstermiştir. Fayların, yapı taşlarının yerel teminini ve işlenmesini kolaylaştırdığı; çatlamış blokların biçimlendirilmesini mümkün kıldığı değerlendirilir.
Nüfus, Köken ve Günlük Yaşam
Yerleşimde kullanım döneminde yaklaşık 750 kişinin bulunmuş ve bu nüfusun büyük kısmı hizmetliler ve uzman işçilerden oluşmuştur; kışın bu sayı düşmüştür. İskelet incelemeleri, farklı bölgelerden gelen bireyleri ve bölgesel diyet farklılıklarını işaret eden kimyasal/osteolojik göstergeler sunar. Bölgedeki mezarların çoğu alt rütbeli idari personele ait olup yüksek değerli mezar eşyalarının azlığı dikkat çekmiştir.
Ulaşım ve Güzergâhlar
Machu Picchu’ya erişimde en bilinen tarihi rota İnka Yolu’dur (Inti Punku/Güneş Kapısı’na ulaşır). Rota, başlangıcına göre yaklaşık 42,5 km’ye kadar uzanır ve 4.200 m’ye ulaşan geçit içerir; kısıtlı izin nedeniyle ön rezervasyon gerektirir.
Hukuki Statü, Yönetim ve Koruma
Peru hükümeti 1981’de Machu Picchu’yu Ulusal Tarihi Koruma Alanı ilan etmiş, UNESCO ise 1983’te Dünya Mirası Listesi’ne dâhil etmiştir. Miras kararında alan, İnka uygarlığının “sanat, şehircilik, mimarlık ve mühendisliğinin başyapıtı” olarak tanımlanır; hem arkeolojik kompleks hem de çevre peyzajı kapsanır. UNESCO, alanın üstün evrensel değerini (i, iii, vii, ix) ve Andlar ile Amazon geçişindeki mikroiklim/endemizm çeşitliliğini vurgular. Bütünlük ve özgünlük koşullarının, terk sonrası bitki örtüsüyle izolasyon sayesinde korunduğu; 1911 sonrası müdahalelerin uluslararası standartlara uygun yürütüldüğü belirtilir.
Yönetim için 1999’da kurulan “Tarihi Koruma Alanı Yönetim Birimi” (UGM), bakanlıklar, Cusco Bölge Hükümeti ve yerel belediyenin temsil edildiği bir yapıdır; artan ziyaretçi sayısının etkileri, atık yönetimi ve altyapı gibi başlıklarda sürekli planlama gereksinimi vurgulanır.
Machu Picchu (Anadolu Ajansı)
Turizm ve Ziyaretçi Yönetimi
Alan, 2007’de “Dünyanın Yeni Yedi Harikası” listesinde sayılmıştır; ziyaretçi sayılarının artışı ve bunun yönetimi, koruma politikalarının gündemindedir. Koruma alanı dışında, Urubamba boyunca yer alan Aguas Calientes (Machu Picchu kasabası) turistik hizmet altyapısı sunmaktadır.
Biyoçeşitlilik
Koruma alanı, çok sayıda memeli ve kuş türüne, ayrıca 74 familyaya yayılmış 550’den fazla ağaç türüne ev sahipliği yapar; UNESCO kriterleri, yüksek endemizm ve mikroiklim çeşitliliğini özellikle belirtmektedir.
Machu Picchu; 1981’de ulusal “Tarihi Koruma Alanı”, 1983’te UNESCO Dünya Mirası statüsü kazanmış karma (kültürel-doğal) bir miras alanıdır. Ziyaretçi baskısı, ulaşım/altyapı projeleri, atık ve ekosistem yönetimi gibi hususlar, ilgili yönetim planlarında izleme ve düzenleme gerektiren başlıca konular olarak raporlanmaktadır.
Machu Picchu, 15. yüzyılda Pachacutec döneminde inşa edilmiş, 16. yüzyılda terk edilmiş ve 1911’de Hiram Bingham tarafından uluslararası alana tanıtılmış bir İnka yerleşimidir; And Dağları’nın doğu yamaçlarında, stratejik ve sembolik açıdan önemli bir noktada konumlanan alan, harçsız taş işçiliği, teras sistemi ve gelişmiş su-drenaj altyapısıyla dikkat çekerken, Güneş Tapınağı, Üç Pencereli Tapınak ve Intihuatana gibi yapılar astronomik ve törensel işlevlere işaret etmektedir; nüfusunun 500–750 kişi civarında olduğu, farklı bölgelerden gelen toplulukları barındırdığı ve tarımsal üretimin yalnızca yerel teraslarla sınırlı kalmadığı belirlenen Machu Picchu, 1981’de Peru tarafından tarihi koruma alanı ilan edilmiş, 1983’te UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınmış olup günümüzde turizm baskısı ve ekosistem korunumu açısından sürdürülebilir yönetim gerektiren bir karma miras alanıdır.
