Tokat’ın Pazar ilçesinde yer alan Mahperi Hatun Kervansarayı, 13. yüzyılda Anadolu Selçuklu Devleti döneminde inşa edilmiş bir kervansaraydır. Yapı, dönemin ticaret yolları üzerinde kritik bir konuma sahiptir. 1238 yılında, Sultan I. Alaeddin Keykubad’ın eşi ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in annesi Mahperi Hatun tarafından yaptırılmıştır. Selçuklu han mimarisinin hem işlevsel hem de estetik niteliklerini yansıtan yapı, dönemin sivil mimarlık anlayışını ortaya koymaktadır.

Mimari Yapı ve Plan Özellikleri

Kervansaray, Selçuklu dönemine özgü olarak yazlık ve kışlık olmak üzere iki ayrı bölümden oluşmaktadır. Yazlık bölüm, açık avlulu plan tipine sahiptir; ortasında bir mescit bulunduğu düşünülmektedir. Avlu, revaklarla çevrilidir. Kışlık bölüm ise tamamen kapalı olup, soğuk mevsimlerde konaklama için kullanılmıştır. Her iki bölüm de dıştan payandalarla desteklenmiş, kesme taş malzeme ile inşa edilmiştir. Giriş portalı Selçuklu mimarisine özgü süslemeler taşımasa da anıtsal görünümüyle dikkat çeker. Kitabeler, hem kapalı hem de açık bölüm portallerinde yer alır ve sülüs hatla yazılmıştır. Kitabelerde Mahperi Hatun’un adı açıkça geçmekte ve yapı tarihi 635 Hicrî / 1238 Miladî olarak belirtilmektedir.

^{Mahperi Hatun Kervansarayı - Pazar Kaymakamlığı}

Tarihî ve İşlevsel Önemi

Anadolu’daki ticaret yollarını güvenli hale getirmek ve tüccarların konaklama ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla inşa edilen bu tür yapılar, aynı zamanda Selçuklu sosyal ve ekonomik hayatının önemli birer parçasıydı. Mahperi Hatun Kervansarayı da bu bağlamda hem vakıf geleneğini sürdürmüş hem de kadın bir şahsiyetin yaptırdığı az sayıdaki örnek arasında yer almıştır. Kadın banilerin Anadolu mimarisine katkısına örnek teşkil etmektedir.

Koruma ve Restorasyon Süreci

Yapı, uzun süre kullanım dışı kaldığı için harap bir durumdayken 1999 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından restore edilmiştir. Restorasyon sırasında orijinal duvar dokusu korunmaya çalışılmış, üst örtü modern malzemeyle tamamlanmıştır. Günümüzde ziyaretçilere açıktır ve kültürel etkinliklerde sınırlı ölçüde kullanılmaktadır.