Mardin Ulu Camii, Mardin il sınırlarında yer alan ve 12. yüzyılda Artuklu Sultanı Kudbeddin İlgazi tarafından inşa edilen tarihi bir camidir. Anadolu'nun en eski camilerinden biri olarak kabul edilen Ulu Camii, Artuklu Dönemi'nin mimari özelliklerini taşımaktadır ve Mardin şehrinin sembollerinden biridir. Cami, şehrin tarihi merkezinde, kentsel sit alanı içerisinde yer almakta olup, günümüzde de ibadet ve ziyarete açıktır.
Mardin Ulu Camii (Kaynak: Pexels/Bedir Dalbay)
Cami, ilk inşa edildiği dönemde çift minareli olarak planlanmış; ancak günümüze sadece bir minaresi ulaşmıştır. 12. yüzyılın son çeyreğine tarihlenen yapının, büyük Selçuklu dönemi ile Artuklu dönemine ait mimari izler taşıdığı düşünülmektedir. Yapı, mimari açıdan, mihrap önü kubbeli ve enine gelişen cami planının önemli örneklerinden biridir. Ulu Camii’nin yapımında düzgün kesme taş kullanılmış olup, kubbesi dıştan yivli teknikle inşa edilmiştir. Bu teknik, ilk kez bu yapıda kullanılmış ve daha sonra Mardin'deki diğer yapılarda geleneksel bir özellik halini almıştır.
Mardin Ulus Camii - Minare (Kaynak:Pexels/Fatih Körkü)
Caminin minaresi, 19. yüzyılda yeniden inşa edilmiştir. 1887 yılında minareye yıldırım düşmesi sonucu büyük bir hasar meydana gelmiş, 1889 yılında minare eski şekline sadık kalınarak silindirik gövdeli, dilimli kubbeli bir biçimde yeniden inşa edilmiştir. Bu minare, günümüzde Mardin şehrinin önemli bir görsel simgesi olmuştur.
Ulu Camii’nin avlusunda bulunan Artuklu çeşmesi, suyun çeşitli kanallardan akışıyla insan ömrünü simgeler. Çeşme, caminin mistik atmosferine katkıda bulunan bir özelliktir. Ayrıca, Ulu Camii’de, Hz. Muhammed’in "Sakal-ı Şerif"inin bulunduğu da bilinmektedir. Bu da camiyi ziyaretçileri için manevi bir değer katmaktadır.
Cami, çok sayıda kitabe ve yazıt içermektedir. Yapıya dair ilk yazılı kaynaklardan biri, caminin vakfiyesi olup, bu vakfiye 1177 yılında düzenlenmiştir. Vakfiyede, caminin ve çevresindeki yapılarının finansmanının sağlanması için birçok taşınmazın vakfedildiği belirtilmiştir. Ulu Camii, aynı zamanda, Artuklu hükümdarları tarafından şehri ticaret ve kültür merkezi yapmak amacıyla çeşitli düzenlemelere tabi tutulmuş ve bu bağlamda, şehre yapılan eklemelerle sosyal yapıyı pekiştirmiştir.
Mardin Ulu Camii (Kaynak: Pexels/Orhan Badur)
Yapının, Osmanlı döneminde de çeşitli onarımlar geçirdiği ve minaresinin 1596 yılında sivri külâhlı olarak inşa edildiği belirtilmektedir. 1832’deki çatışmalar sırasında hasar gören cami, 1860'larda önemli onarımlar görmüştür. Ayrıca, 20. yüzyılın başlarında yapılan restorasyonlar ile özgün yapısındaki bazı değişiklikler yapılmıştır. 1956, 1986 ve 2010 yıllarında, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından kapsamlı restorasyonlar gerçekleştirilmiş ve caminin tarihi dokusunun korunmasına yönelik çalışmalar yapılmıştır.
Günümüzde, Mardin Ulu Camii, şehrin tarihi ve kültürel mirasının önemli bir parçası olarak varlığını sürdürmekte ve hem ibadet hem de turistik açıdan önemli bir mekan olmaya devam etmektedir. Yapı, mimarisi, tarihi geçmişi ve sosyo-kültürel rolüyle Mardin’in kültürel kimliğinin bir simgesi olarak kabul edilmektedir.
